این نوشتار گزارشی از آثار و نوشته های نویسندگان مسلمان در پاسخ به عقاید و دیدگاه های وهابیون درباره توسل به اولیای الهی است که در دو بخش «آثار شیعیان» و «آثار اهل سنّت» تنظیم و عرضه شده است.
مقدمه
یکی از موارد اختلاف بین وهابیها و سایر مسلمانان، مسئله توسل به اولیای الهی یا به تعبیری، وسیله قرار دادن آنان نزد خداوند متعال است. در قرن هفتم هجری ابن‌تیمیه حراّنی، با نگاشتن کتاب التوسل و الوسیله با آن مخالفت کرد و بر حرمت بار سفر بستن برای زیارت، فتوا داد. فتاوا و اندیشههای وی مورد نقد عالمان هم‌عصر وی قرار گرفت و پس از چندی به فراموشی سپرده شد. در قرن دوازدهم بار دیگر این اندیشه ها مورد توجه محمد بن‌عبدالوهاب نجدی قرار گرفت. وی که به کمک نظامی آل‌سعود بر سرزمین حجاز مسلط گردیده بود، به ترویج اندیشهها و فتاوای ابن‌تیمیه پرداخت و مسلمانان را به سبب توسل و زیارت، مشرک دانست. این امر سبب گردید تا بار دیگر اندیشمندان مسلمان به میدان آیند و به نقد و بررسی عقاید وهابیان بپردازند.
این نوشتار گزارشی از آثار و نوشته های نویسندگان مسلمان در پاسخ به عقاید و دیدگاههای وهابیون درباره توسل به اولیای الهی است که در دو بخش «آثار شیعیان» و «آثار اهل‌سنّت» تنظیم و عرضه شده است. نیز در هر بخش، کتابها، مقالات و پایاننامه ها به تفکیک معرفی شده است.
شایان ذکر است برای دوری از حجیم شدن مقاله و نیز به ضرورت ارائه کل اطلاعات آثار در یک مقاله و همچنین ساختار نسبتاً مشابه آثار در دفاع از توسل و نقد دیدگاه وهابیون در این‌باره، از وصف کردن آثار صرف‌نظر کرده ایم و تنها در مواردی که ضرورت داشته، توضیح کوتاهی ذیل اثر آمده است.
بخش اول: آثار شیعیان
الف) کتاب
- کتابهای فارسی
۲۷ پرسش و پاسخ درباره توسل و رابطه آن با توحید: حسین رجبی، قم: آثار نفیس، ۱۳۹۱، ۲۴۸ص، رقعی.
از این راه به خواسته های خود رسیدیم: سیدمحمدرضی رضوی، قم: هجرت، ۱۳۸۶، ۳۰۴ص، وزیری.
این اثر مشتمل بر مجموعه توسلات عالمان و شخصیتهای مذهبی به ائمه: است. این توسلها معمولاً منجر به شفای مریضان، دفع مشكلات و بلایا و رسیدن به حاجات و آرزوهای افراد حاجتمند شده است.
استمداد از اولیا: علی‌اصغر رضوانی، تهران: نشر مشعر، ۱۳۹۰، ۱۷۶ص، رقعی.
اين اثر که از مجموعه «سلسله مباحث وهابيت‌شناسي» است، با استدلالات منطقي، عقايد و نظريات وهابيون را درباره توسل و استمداد از اولیاء الله نقد و بررسی کرده است.
بحثی تحلیلی در عقاید وهابیت (پیرامون توسل): جعفر سیدان، مشهد: یوسف فاطمه، ۱۳۸۶، ۶۴ص، رقعی.
بر بال قرب؛ نگاهی به مفهوم توسل: محمدعلی انصاری، مشهد: بیان هدایت نور، ۱۳۹۱، ۹۸ص، رقعی.
پیرامون مسائل استغاثه، توسل و شفاعت: شیخ جعفر کاشف الغطاء، ترجمه و شرح: مرتضی قاسمی کاشانی، کاشان: مرسل، ۱۳۷۳، ۴۰ص.
گزیدهای از کتاب منهج الرشاد شیخ جعفر کاشف الغطاء است که به فارسی برگردانده شده است.
تبرک و توسل: عبدالحسین امینی، تدوین و ترجمه: جواد محدثی، قم: مركز پژوهشهای فارسی الغدیر، چاپ اول، ۱۳۷۶، ۵۶ص، پالتویی.
مجموعهای برگرفته از دیدگاه‌ها و تحلیل‌های مرحوم علامه امینی در جلد پنجم کتاب الغدیر و خلاصه‌شدة بخش «زیارة مشاهد العترة الطاهرة» است.
توحید و توسل: محمد یزدی، قم: کتابخانه علامه، ۱۳۹۱ق، ۱۲۰ص.
توسل: علی اصغر رضوانی، قم: مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۵، ۵۸ص، رقعی.
توسل به اهل بیت از منظر قرآن و سنت: سید مصطفی مناقب، قم: بوستان کتاب قم، ۱۳۹۰، ۳۰۴ص، وزیری.
در این کتاب موضوع توسل از لحاظ سازگاری و عدم سازگاری آن با توحید عبادی مورد بررسی و کاوش قرار گرفته و به اثبات رسیده است که توسل نه تنها با توحید تعارض و منافاتی ندارد، بلکه عین توحید است.
توسل به پیامبر خدا(ص) و تبرک به آثار ایشان: سید مرتضی عسکری، قم، مجمع علمی اسلامی، ۱۳۷۸، ۳۲ص، جیبی.
توسل، تبرک، بدعت: جعفر سبحانی تبریزی، قم: مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۸، ۱۲۸ص.
توسل؛ توحید یا شرك؟: سعید داودی، قم: انتشارات امام علی بن‌ابی‌طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۳۱ق/۱۳۸۹ش، ۴۸ص، رقعی.
توسل؛ حقیقت یا شرک؛ برگرفته شده از معتبرترین کتب علمای اهل تسنن: علی اکبر هوشنگی، مشهد: شاملو، چاپ اول، ۱۳۸۹، ۱۲۸ص، رقعی.
توسل در نگاه قرآن و حدیث: عباس شهیدی، قم: پارسایان، ۱۳۷۷، ۱۸۳ص، رقعی.
توسل عبادتی توحيدی و خالصانه: محمد سند، به‌کوششِ محمد عیسی آل مکباس، ترجمۀ احمدرضا غائی، قم: سعید بن‌جبیر، ۱۳۹۰، ۶۴ص، جیبی.
این کتاب ترجمه کتاب التوسل عبادة توحیدیة مع محاضرات الاستاذ الشیخ محمد سند است.
توسل و تبرک؛ اندیشههای علامه سید مرتضی عسکری: بازنویسی: جواد محدثی، قم: علامه عسکری؛ دانشکده اصول دین، ۱۳۸۸، ۵۷ص، پالتویی.
توسل و تبرک برگرفته از آثار آیت‌الله جعفر سبحانی: جعفر سبحانی تبریزی، تهران: كانون اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۸۶، ۸۸ص، رقعی.
بررسی موضوعات متنوع دینپژوهی از جمله زیارت و توسل است كه در حلقه نقد و پاسخ‌گویی كانون اندیشه جوان صورت گرفته است.
توسل و رابطه آن با توحید: حسین رجبی، تهران: نشر مشعر، چاپ اول، ۱۳۸۶، ۴۷ص.
این کتاب از مجموعه کتابهای آشنایی با آموزههای شیعه است که نشر مشعر منتشر کرده است.
توسل و زیارت در سیره معصومین:، صحابه و تابعین (رضی الله عنهم): سیدرضا هاشمی، قم: وحدت بخش، چاپ اول، ۱۳۹۱، ۲۰۸ص.
توسل و شفاعت از دیدگاه قرآن و روایات: محمد بیستونی، به‌كوششِ گروهی از محققان، تهران: بیان جوان، ۱۳۸۳، ۱۱۸ص، جیبی.
توسل، وسیلهجویی برای كسب فیض از مبدأ هستی از دیدگاه عقل، قرآن و حدیث و پاسخ به شبهات: سید محمد ضیاءآبادی، تهران: بنیاد بعثت؛ مؤسسه اهل‌بیت:، چاپ اول، ۱۳۶۲، ۲۸۰ص، رقعی.
این كتاب دفاعی مستدل و عالمانه از توسل در مكتب فكری شیعه و نقد وهابیت است. چاپ دیگری از این اثر در سال ۱۳۸۷ به همت بنیاد خیریه الزهراء۳ تهران در ۲۸۰ صفحه منتشر شده است.
توسل یا استمداد از ارواح مقدسه: جعفر سبحانی تبریزی، تهران: قدر، ۱۳۶۲، ۲۵۶ص.
چاپ دیگری از این کتاب با این مشخصات منتشر شده است: تهران: امام صادق۷، ۱۳۸۸، ۲۷۷ص.
همچنین ترجمه عربی این اثر با عنوان زیر منتشر شده است:
التوسل أو الاستغاثه بالأرواح المقدسه: جعفر سبحانی تبریزی، تهران: مؤسسة الكتاب العالمیه، ۱۴۰۸ق/۱۳۶۶، ۱۹۱ص؛ بیروت، الدار الاسلامیة، ۱۴۱۲ق، ۲۲۸ص.
توسل يا استمداد از اولياء خدا: جعفر سبحانی تبریزی، قم: مؤسسه امام صادق۷، ۱۳۸۸، ۲۸۰ص، رقعی.
خ‍لاص‍ه توسل از دیدگاه عقل، قرآن و حدیث: سیدمحمد ضیاءآبادی، تلخیص: محمدحسین شهری، تهران: مؤسسه نبأ، چاپ اول، ۱۳۷۹، ۵۶ص، پالتویی.
درس‌هایی در نقد وهابیت: نجمالدین طبسی، قم: دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۸۸، ۴ جلد، پالتویی.
بررسی و نقد علمی عقاید و نظریات وهابیان است. جلد نخست آن به موضوعات «توسل» و «شفاعت» اختصاص دارد .
درس هایی در نقد وهابیت؛ توسل، شفاعت و ریشه های اعتقادی آن: نجمالدین طبسی، تبریز: نور ولایت، چاپ اول، ۱۳۸۸، ۵۸ص.
کتاب حاضر برگزیده‌ای از کتاب درس‌هایی در نقد وهابیت، اثر مؤلف، است که قبلاً به صورت چهار جلدی منتشر شده بود. این کتاب در سال ۱۳۸۸ با مشخصات زیر به زبان اردو ترجمه شد:
وهابی افکار کارد: ترجمه: ناظم حسین اکبر، قم: دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۸۸، ۱۹۶ص.
دعا و توسل: حسن طاهری خرم‌آبادی، قم: بوستان کتاب قم، چاپ اول، ۱۳۸۶، ۱۴۸ص، رقعی.
در اين كتاب با استناد به آيات و روايات به تبيين حقايق دعا و توسل پرداخته و از نگرش شيعه دفاع شده و به اشكالات وهابيت پاسخ داده شده است.
این کتاب با مشخصات زیر به عربی ترجمه شده است:
الدعاء والتوسل مطلوب أم ممنوع؛ بحث علمی یکشف عن مشروعیة طلب الحاجة و التوسل بالانبیاء و الاولیاء و یستقصی الروایات الواردة فی مصادر الجمیع: ترجمة رعد الحجاج، تهران: مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷/۱۴۲۹ق، ۱۵۱ص.
دعا و توسل؛ پرسشها و پاسخ های دانشجویی: محمدرضا کاشفی، با همکاری: محمدکاظم روحانی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۹، ۱۶۷ص.
زیارت و توسل از منظر اسلام (نقد فرقه وهابیت): غلامعلی نعیم‌آبادی، به سفارش ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر استان هرمزگان، قم: توسعه قلم؛ فرتاب، چاپ اول، ۱۳۸۸، ۱۶۸ص، رقعی.
سخنی پیرامون توسل: محسن خرازی، ترجمۀ محمدرضا امین زاده، قم: دفتر نشر برگزیده، چاپ اول، ۱۳۸۶، ۹۶ص، رقعی.
در ترجمه حاضر، ساختار عرفی و اجتماعی توسل و سيره قطعی عقلايی در این مسئله تبیین گرديده است، ضمن آنكه به جواز توسل از بُعد عقلی با توجه به قاعده محال بودن طفره اشاره گرديده است.
شفاعت؛ بررسی و تحلیل توسل، شفاعت و زیارت… : محمدباقر علم الهدی، تهران: مركز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ اول، ۱۳۸۶، سه جلد.
شفاعت و توسل: سیدمحمدکاظم روحانی، تنظیم و نظارت: معاونت آموزش و تبلیغ نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، قم: دفتر نشر معارف، چاپ هشتم، ۱۳۸۶، ۸۸ص، رقعی.
بررسی شفاعت و توسل بر اساس دیدگاههای شیعه و نقد رفتار وهابیون است. این نوشتار بخشی از پرسش‌های دانشجویی درباره شفاعت و توسل است.
طوبای هدایت؛ پاسخی به شبهات وهابیت: احمدرضا آقادادی، قم: کومه، چاپ اول، ۱۳۸۸، شش جلد.
جلد دوم این مجموعه با عنوان امامت و توسل است.
قرآن و عترت در اسلام: علی نمازی شاهرودی، تهران: سعدی، بیتا، ۲۵۲ص، رقعی.
بررسی دیدگاههای وهابیت درباره ائمه: و توسل جستن به آنان و زیارت قبورشان است.
گفتمان قرآنی؛ وسیله: صالح قنادی، تنظیم و نظارت: معاونت آموزش و تبلیغ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، قم: دفتر نشر معارف، ۱۳۹۰، ۶۰ص، پالتویی.
پژوهشی قرآنی در مورد مشروعيت و جواز توسل به اوليای الهی است. در اين پژوهش، با توجه به مفاد و مفهوم آيه شريفه (وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ)، از واسطه‌های فيض الهی و لزوم توسل به آنان برای نجات در دنيا و آخرت سخن به میان آمده است.
نظام واسطه در خلقت: علی اصغر رضوانی، تهران: نشر مشعر، ۱۳۹۰، ۱۴۵ص، رقعی.
در اين کتاب ديدگاه‌های وهابی در باب شفاعت و توسل نقد شده است. کتاب حاضر یک جلد ديگر از مجموعه سلسله مباحث وهابيت‌شناسی است. نويسنده در اين نوشتار می‌کوشد به مطالعه نظريه وهابيان درباره واسطه بين خلق و خالق متعال در درخواست حاجات بپردازد و با تبيين آيات قرآن و شرح مصاديق وسائط در قرآن به اندیشه وهابیان را رد کند و به برخي شبهات وارد شده از سوي اين فرقه پاسخ گويد.
نکات کلیدی در نقد وهابیت؛ نگاهی به کتاب ۱۲ نکته در بررسی و ارزیابی ادله توسل، شفاعت، تبرک و زیارت: انسیه ماهینی، بوشهر: دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر، چاپ اول، ۱۳۹۰، ۹۸ص.
واسطه فیض یا توسل و شفاعت: سیدجعفر طباطبایی امیری، قم: طاووس بهشت، چاپ اول، ۱۳۸۱، ۱۶۰ص.
وسائط الهی و توسل به آنان؛ درس‌گفتارهايی از آيت‌الله استاد شيخ محمد سند: گردآورنده: محمد مکیاس، ترجمۀ احمدرضا غائی، تهران: نبأ، ۱۳۹۱، ۷۶ص، رقعی.
وهابیت و توسل: علی اصغر رضوانی، تهران: نشر مشعر، ۱۳۹۰، ۲۸۸ص، رقعی.
- کتابهای عربی
- بحث حول جواز التوسل بالنبی(ص) والأئمة الأطهار و طلب الشفاعة منهم: و بطلان التفویض: ماجد دباغ، قم: دارالهدی، چاپ اول، ۱۳۸۹، ۴۱ص.
التبرك و التوسل والصلح مع العدو الصهیوني؛ علی ضوء آراء: ۱. محمد واعظزاده الخراسانی؛ ۲. عبدالعزیز بن‌عبدالله بن‌باز؛ ۳. حسن بن علی السقاف؛ ۴. جعفر السبحانی: به‌کوشش فتح الله نجارزادگان، تهران: نشر مشعر، ۱۳۸۶/۱۴۲۸ق، ۲۱۵ص.
التوسل بالنبی(ص) و التبرك بآثاره: سید مرتضی عسکری، تهران: مجمع علمی اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق، ۲۷ص، جیبی، عربی.
این کتاب در سال ۱۳۷۸ به فارسی ترجمه و با این مشخصات منتشر شده است:
توسل به پیامبر خدا(ص) و تبرك به آثار ایشان: سید مرتضی عسکری، ترجمه: محمد‌جواد كرمی، تهران: مجمع علمی اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸، ۳۲ص، جیبی.
همچنین ترجمه اردو از این اثر با اطلاعات زیر منتشر شده است:
رسول خدا(ص) سی توسل اور آپ که آثار سی تبرک: ترجمه به اردو: فیروزعلی بنارسی، تهران: نیک ملکی، چاپ اول، ۱۳۸۷، ۳۲ص.
التوسل ركن الإيمان والعبادة؛ محاضرات الأستاذ المحقق آیة الله الشیخ محمد سند: حسن العالی، بحرین: مکتبة فخراوی، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م، ۳۲۲ص.
التوسل عبادة توحیدیة مع محاضرات الأستاذ الشیخ محمد سند: به‌کوشش محمدعیسی آل‌مکیاس، قم: سعید بن‌جبیر، چاپ اول، ۱۴۲۶ق، ۸۸ص، رقعی.
التوسل في القرآن والسنة النبویة: سید حسن صدر کاظمی، بیجا، بینا، بیتا.
اطلاعات این کتاب در این منبع ذکر شده است: معجم التراث الکلامی، ج ۲، ص ۳۵۸، شماره ۴۲۹۵٫
التوسل؛ مفهومه و اقسامه و حكمه في الشریعة الإسلامیة الغراء: جعفر سبحانی تبریزی، قم: نشر مشعر، ۱۴۱۵ق، ۱۲۰ص.
چاپ دیگری از این کتاب با این مشخصات منتشر شده است: بیروت: دارالاضواء، چاپ اول، ۱۴۲۳ق/ ۲۰۰۲م، ۱۱۲ص.
التوسل من منظار القرآن و السنة و العقل: احمد قیس، مقدمه: خنجر حمیه و یوسف محمد عمرو، بیروت: دارالهادی، ۱۴۲۷ق/ ۲۰۰۶م، ۱۷۶ص.
التوسل و الإستغاثة في الكتاب و السنة: قسم الشؤون الفکریة والثقافیة في العتبة العباسیة، نجف الأشرف: دارالضیاء، ۱۴۳۲ق/۲۰۱۰م، ۱۳۱ص.
حقیقة التوسل والوسیلة علی ضوء الکتاب والسنة: موسی محمد علی، بیروت: عالم الکتب، ۱۴۰۸ق؛ قاهره: دارالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م، ۴۰۸ص.
حقیقة الوسیلة و ماهیة الوثنیة: احمد آخوند قربانپور، تهران: عشق دانش، چاپ اول، ۱۳۸۳، ۱۴۸ص.
در این کتاب دیدگاه وهابیت درباره توسل و شرک مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
حوارات عقائدیة معاصرة دراسة موضوعیة تناقش أفكار المفتی العام للمملكة العربیة السعودیة الشیخ عبدالعزیز بن باز حول التبرك و التوسل و ترد علیها علی ضوء القرآن الكریم و السنة النبویة و العقل الحصیف: جعفر سبحانی تبریزی، قم: مؤسسه امام صادق۷، ۱۴۲۹ق/۱۳۸۷، ۱۰۹ص.
حول التوسل: خلیفه عبید الکلبانی، بحرین: دارالعصمة، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۸، ۲۳۹ص.
الزیارة والتوسل: صائب عبدالحمید، قم: مركز الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق، ۱۶۰ص، رقعی.
بررسی برخی مسائل كلامی در مورد اختلاف شیعه و سلفیون است.
الشفاعة و التوسل بالأنبیاء:: قسم الشؤون الفکریة و الثقافیة في العتبة العباسیة، وحدة الدراسات، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م، ۵۲ص.
صنائع الله تعالی: شیخ فاضل المالکی، قم: مؤسسة البحوث و الدراسات الإسلامیة، ۱۴۲۴ق، ۷۱ص.
عقیدتنا في زیارة القبور و البناء علیها و طلب الشفاعة والتوسل بأهلها: عبدالعزیز صالح المدنی، بیجا، بینا، ۱۴۱۹ق، ۵۲ص.
في رحاب اهل‌البیت:؛ التوسل: سیدعبدالرحیم موسوی، قم: مجمع جهانی اهل‌بیت:، چاپ اول، ۱۴۲۶ق/۱۳۸۶، ۵۲ص، رقعی.
فی ظل اصول الإسلام؛ دراسة شاملة لمسألة التوحید و الشرک و البدعة و قضیة الاستشفاع و التوسل الزیارة و غیرها في ضوء الاصول المستفادة من الکتاب والسنة: محاضرات جعفر السبحانی، به‌کوشش: جعفر الهادی، قم: مؤسسة الإمام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۴ق/ ۱۳۷۳، ۳۷۳ص.
موضوع این کتاب، بررسی جوانب توحید و شرک و موضوعات تابع آنها مثل زیارت قبور ائمه و شفاعت و توسل است. چاپ دیگری از این اثر با مشخصات زیر منتشر شده است:
في ظل اصول الإسلام؛ محاضرات الشیخ جعفر السبحانی: جعفر الهادی، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۱ق، ۴۴۱ ص، رقعی.
کلمة حول التوسل: سید محسن خرازی، قم: دائرة المعارف الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب أهل‌بیت:، و مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، ۱۴۲۲ق/۱۳۸۰، ۵۹ص.
این اثر با این مشخصات به فارسی ترجمه شده است: سخنی پیرامون توسل: ترجمة محمدرضا امین‌زاده، قم: دفتر نشر برگزیده، چاپ اول، ۱۳۸۶، ۹۶ص.
مشروعية التبرك، فلسفة التوسل و دليل شرعيته: محمد صنقور، قم: مؤسسة سيدة المعصومه۳، ۱۳۸۵، ۵۶ص، رقعی.
مطارحات حول معیار الشرك في القرآن: سیدعزالدین حسینی زنجانی، بیروت: دار الارشاد الإسلامی، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م، ۱۱۲ص.
مجموعهای از بحث و گفتگو بین مؤلف و یكی از استادان دانشگاه در موضوع توسل و كمك طلبیدن و یاری جستن از ائمه معصوم: است و نیز تحقیق در اینكه آیا این مسائل با توحید خداوند متعال منافات دارد و شرك محسوب میشود یا خیر؟
این اثر با مشخصات زیر به فارسی ترجمه شده است:
معیار شرك در قرآن، سید عزالدین حسینی زنجانی، ترجمه ابوفضائل مجتهدی ، قم، بوستان کتاب قم: چاپ دوم، ۱۳۸۶، ۱۸۴ص، رقعی.
في زيارة القبور والتوسل والاستغاثة والشفاعة والتبرک: محمد صالح الضاوی، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۳۲ق/۲۰۱۱م، ۳۱۷ص.
نظریة التوسل: محمد سند، بیروت: دارالهادی، ۱۴۲۸ق/۲۰۰۷م، ۳۱ص.
وسیلة النجاة: علی نمازی شاهرودی، اصفهان: حسینیه عمادزاده، چاپ اول، ۱۴۰۹ق/۱۳۶۷، ۳۲ص.
پاسخ به برخی از شبهات درباره توسل و شفاعت است.
وفور الاثر في التوسل الی سید البشر منافع درود نبی: محمدرضا ثامنی شیرازی، اصفهان: بینا، چاپ دوم، ۱۳۲۶ق، ۱۲۸ص.
الوهابیون و البیوت المرفوعة: محمدعلی سنقری حائری، تحقیق: لجنة من العلماء، قم: نشر مشعر، چاپ اول، بیتا، ۱۲۸ص، وزیری.
این رساله ردی بر رساله کشف الشبهات محمد بن‌عبدالوهاب است و به بررسی مشروعیت توسل و تبرک و نقد عقاید وهابیت پرداخته است. حسام احمد شعیب نیز این کتاب را تصحیح و با مشخصات زیر منتشر کرده است:
الوهابیون و البیوت المرفوعة: محمدعلی سنقری حائری، تصحیح: حسام احمد شعیب، دمشق: دارالاحباب، و دارالهیثم، ۲۰۰۱م، ۹۶ص.
ب) مقاله
- مقالات فارسی
- «بررسی مسالۀ توسل به پیامبر اکرم(ص) و اولیای دین»: سید مصطفی مناقب، ثریا، ش ۲، بهار ۱۳۸۸، ص ۳۵-۴۱٫
«بررسی مسأله توسل به پیامبر اکرم(ص) و اولیای دین از منظر قرآن و روایات فریقین»: سیدمصطفی مناقب، تحقیقات اسلامی، ش ۶۳، بهار ۱۳۸۶، ص ۶۷-۱۱۰٫
«پاسخ به شبهه وهابیت درباره حرمت توسل»: شادی نفیسی و نرگس السادات روان‌فر، حدیث اندیشه، ش۲۲، پاییز ۱۳۸۹-تابستان ۱۳۹۰، ص ۱۲۴-۱۵۰٫
«توسل»: کلام اسلامی، ش ۷۲، زمستان ۱۳۸۸، ص ۲۵-۴۶٫
«توسل»: عبدالکریم بیآزار شیرازی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد، ش ۴۳-۴۴، بهار و تابستان ۱۳۷۸، ص ۲۳-۵۲٫
«توسل از منظر آیات و روایات»: جعفر سبحانی، پیام مبلغ، ش ۴، دی ۱۳۸۹٫
«توسل از منظر اهل‌سنت»: محمد ابراهیم اخلاقی، اندیشه تقریب، ش ۲۲، بهار ۱۳۸۹، ص ۷۳-۸۶٫
«توسل از نگاه فریقین»: فداحسین عابدی، طلوع، ش ۱۰-۱۱، تابستان و پاییز ۱۳۸۳، ص ۴۵-۷۲٫
«توسل به انبیا و اولیا و سیره مسلمانان»: کلام اسلامی، ش ۶۸، زمستان ۱۳۷۸، ص ۱۵۶-۱۵۹٫
«توسل به اولیاء الهی راه سلامت ایمان توحیدی»: محمد صدقی، پژوهشهای فلسفی- کلامی، ش ۳۷، تابستان ۱۳۸۷، ص ۱۴۹-۱۷۴٫
«توسل به اولیای خدا»: مینا شمخی، معرفت، ش ۱۱۳، اردیبهشت ۱۳۸۶، ص ۱۴۳-۱۵۵٫
«توسل به اولیای خدا»: یعقوب جعفری، درس‌هایی از مکتب اسلام، س ۴۸، ش ۲، اردیبهشت ۱۳۸۷، ص ۳۹-۴۸٫
«توسل به پیامبر(ص) و ائمه:»: حسین تربتی، مبلغان، ش ۱۲۷، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۹، ص ۴۸-۶۳٫
«توسل به غیر خدا»: رحیم لطیفی، مبلغان، ش ۸۲، شهریور و مهر ۱۳۸۵، ص ۶۹-۷۴٫
«خورشید می وزد؛ توسل به پیامبر(ص) و تبرک به آثار او در حیات و ممات»: سیدمرتضی عسکری، خردنامه همشهری، ش ۱۷، مرداد ۱۳۸۶، ص ۶-۸٫
«زيارت، توسل و تبرك، چرا؟»: محمد نصراصفهانی، زائر، ش ۲۰۷، اسفند ۱۳۹۰، ص ۲۰-۲۱٫
«فلسفه توسل»: محسن غرویان، نور علم، ش ۴۹، بهمن و اسفند ۱۳۷۱، ص ۹۶-۱۰۹؛ پاسدار اسلام، ش ۳۷۱، آبان ۱۳۹۱، ص ۱۶-۱۹٫
- مقالات عربی
- «بحث في التوسل»: احمد محمود اللواتی، رسالة القلم، ش ۳۱، جمادی الأولی ۱۴۳۱ق.
«بحث في التوسل والرد على ابن تيميه»: مجدالدین بن محمد المؤیدی، مجمع الفوائد المشتمل علی بغیة الرائد و ضالة الناشد، ص ۲۵۰-۲۹۰٫
مؤلف از علمای زیدیه است. کتاب مجمع الفوائد که مجموعهای از رسائل و مقالات او است، در سال ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م به همت دارالحكمة الیمانیه (صنعا) در ۴۸۲ صفحه به چاپ رسیده است.
«برکات و مصادیق التوسل الی الله بمحمد و آله(ص)»: عرفان محمود، الفکر الاسلامی، ش ۳۰، شوال-ذوالحجه ۱۴۲۲ق، ص ۹۷-۱۴۲٫
«التبرک والتوسل علی ضوء الکتاب والسنة»: جعفر سبحانی تبریزی، التبرك و التوسل و الصلح مع العدو الصهیونی علی ضوء آراء: ص ۱۰۵-۲۰۷٫
این مقاله در کتاب التبرك و التوسل و الصلح مع العدو الصهیونی علی ضوء آراء… نوشته فتح الله نجارزادگان به چاپ رسیده است. مشخصات این کتاب، در بخش کتابهای شیعه آمده است.
«التبرک والتوسل والصلح مع العدو الصهیوني»: محمد واعظ زاده خراسانی، التبرك و التوسل و الصلح مع العدو الصهیوني علی ضوء آراء: ص ۱۳-۶۰٫
«التوسل والوسیلة»: عبدالکریم بیآزار شیرازی، رسالة التقریب، ش ۲۷، بهار ۱۳۷۹، ص ۷۶-۹۳؛ ش ۲۸، تابستان ۱۳۷۹، ص ۹۹-۱۱۶٫
«مسح علاقة التوسل مع التوحید والشرک»: محمود حسین زاده خراسانی، سراج منیر، ش ۵، بهار ۱۳۹۱، ص۲۹۰-۳۱۱٫
«مفهوم ابتغاء الوسيلة دراسة قرآنية»: خالد الغفوری، رسالة الثقلین، ش ۶۰، تابستان ۱۳۸۷، ص ۱۸۸-۱۹۷٫
ج) پایان نامه
- پایان‌نامه‌های فارسی
- بررسی آرای علمای شيعه و وهابی درباره توسل وشفاعت: محمدعلی بلتستانی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی سيدمحمدرضا موسوی و مشاورۀ محمد کريمی، رشته فقه و معارف اسلامی، مجتمع آموزش عالی فقه، جامعة المصطفی العالميه، ۱۳۸۴٫
بررسی جايگاه توسل در قرآن و احاديث: محمد شرقی خسروشاهی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی نازی عبدالله پور و مشاورۀ علیرضا رادبین، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، ۱۳۹۱٫
بررسی مسأله توسل از دیدگاه متفکران شیعی و وهابی: مهدی منتظر، کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدمهدی گرجیان و مشاورۀ عزالدین رضانژاد، رشته فلسفه و کلام، مجمع عالی امام خمینی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۴٫
توسل از دیدگاه قرآن و حدیث: حمیده کبیری‌زاده، کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی قائمی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، ۱۳۷۸٫
توسل از دیدگاه وهابیت و اهل‌سنّت: محمد عبدی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی علیرضا مختاری و مشاورۀ علیرضا رئوفیان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، ۱۳۹۱٫
توسل از نظر قرآن و روایات: علی الله توکلی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی علیرضا مختاری و مشاورۀ خلیل مروج، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، ۱۳۹۰٫
توسل در قرآن و حدیث: فاطمه صدیق میرزایی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدحسین تبرائیان و مشاورۀ محمدمهدی پورگل، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ۱۳۸۰٫
توسل در ميان فرق اسلامی: رباب رمضانپور، کارشناسی ارشد، به راهنمایی عباس همامی و مشاورۀ ولی الله نقی پور، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، ۱۳۷۹٫
توسل و تبرک از نظر اسلام: حسین حیدری، کارشناسی ارشد، به راهنمایی روح الله افضلی و مشاورۀ محمدعلی صفا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد جیرفت، ۱۳۸۹٫
توسل و زیارت در سیره معصومین:، صحابه و تابعین: سید رضا هاشمی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمد دشتی و مشاورۀ سیدرضا میرمعینی، رشته فقه و معارف اسلامی، مجمع عالی فقه و معارف اسلامی، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۸۵٫
زیارت و توسل و رابطه آن با توحید عبادی: احمد حسین فلاحی، سطح چهارم حوزه، به راهنمایی احمد عابدی و مشاورۀ عزالدین رضانژاد، رشته فلسفه و کلام اسلامی، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۵٫
شفـاعت و تـوسل از ديدگاه عقل و نقل: رقیه پناهی رجبی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی عزیز الله فیاض صابری، دانشکده الهيات و معارف اسلامی شهيد مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۰٫
مبانی فقهی زیارت و توسل: مرضیه ابوالحسنی نیارکی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمد حسینی و مشاورۀ عابدین مؤمنی، رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۷٫
نقد دیدگاههای منکران شفاعت و توسل: عطیه اسکندر، کارشناسی ارشد، به راهنمایی مریم حاجی عبدالباقی و مشاورۀ نفیسه نوید، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، ۱۳۸۹٫
نقد عقاید و آراء وهابیت در مسأله توسل با استفاده از قرآن و سنت پیامبر اکرم(ص): سید مصطفی مناقب، کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدتقی دیاری و مشاورۀ محمدعلی مهدوی راد، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مرکز تربیت مدرس، دانشگاه قم، ۱۳۸۶٫
نقد و بررسی شبهات پيرامون توسل از ديدگاه قرآن و سنت: ولی اف، کارشناسی ارشد، به راهنمایی شعبان داداشی، مجتمع آموزش عالی فقه، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۷٫
نقد و بررسی مبانی فقهی وهابیت در تخریب قبور ائمه و شفاعت توسل و تبرک: راضیه سادات علوی، کارشناسی ارشد، به راهنمایی ولی الله ملکوتی فر و مشاورۀ سید حسین موسوی راد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سبزوار، ۱۳۹۱٫
- پایان‌نامه‌های عربی
التوسل فی الکتاب والسنة: مهدی رستمنژاد، سطح چهار حوزه، به راهنمایی محمدهادی معرفت، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱٫
بخش دوم: آثار علما و نویسندگان اهل‌سنّت
الف) کتاب
- کتابهای فارسی
- پاسخ به پندارهای توسل: محمد زاهد کوثری، مقدمه و تصحیح: وهبی سلیمان غاوجی، تهران: نشر مشعر، ۱۳۹۰، ۱۲۴ص، رقعی.
اين مجموعه ترجمه محق التقول في مسألة التوسل از نگاشته‌هاي محمد زاهد کوثري، از انديشمندان اهل‌سنّت، در برابر وهابيت است. در اين مباحث نگارنده ضمن اشاره به ادله و ردّيه‌های وهابيان دربارة مسئلة توسل، برهان‌هايي از قرآن و حديث و منابع معتبر روايي در جواز توسل می‌آورد و دلايل عقلي و نقلي آن را بیان می‌کند. از ديگر مباحث کتاب، ادلة جواز استغاثه و نگاهي تفصيلي به روايات جواز توسل است.
استغاثه و جایگاه شرعی آن: محمد طاهر القادری، ترجمه سید عبدالحسین رئیس السادات، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰، ۱۲۲ص.
این کتاب ترجمهای از کتابی به زبان اردو با عنوان مسئله استغاثه اور اسکی شرعی حیثیت نوشته محمد طاهر القادری است.
توسل در پرتو قرآن و حدیث و نقدی بر كتاب باور راستین: منوچهر دستگیر، سنندج: انتشارات کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۰، ۱۲۷ص، رقعی.
کتاب باور راستین نوشته محمود ابراهیمی و ترجمه کتاب عقیدة المسلم از محمد غزالی است. نگارنده پس از تعريف شرك و بيان ابعاد مختلف توسل، موضوع اجابت دعاي پيامبر(ص)و زيارت قبر آن حضرت را از ديدگاه احاديث و روايات بررسي کرده و سپس با اشاره به بخش‌هايي از كتاب باور راستين اسلامي مباحثي از اين قبيل مطرح ساخته است: نياز به توسل، انواع توسل، تفاوت مردگان و زندگان در توسل به آنها و تفاوت اعتقاد شخصي با اعتقاد ديني. گفتني است كتاب باور راستين اسلامي در واقع ترجمه كتاب عقيدة المسلم از محمد غزالي مصري است كه محمد ابراهيمي آن را از عربي به فارسي برگردانده است.
توسل در يك نگاه: محمد عابد سندی، تصحیح و مقدمه: وهبی سلیمان غاوجی، تهران: نشر مشعر، ۱۳۹۰، ۶۴ص، رقعی.
موضوع کتاب حاضر، مباحثي مرتبط با نقد و تفسير آرا و انديشه‌هاي وهابيت و تحليل و رد ايدئولوژي اين فرقه دربارة مسئلة توسل است. اين مجموعه ترجمة کتاب حول التوسل و الاستغاثه، از نگاشته‌هاي يکي از انديشمندان اهل‌سنّت، در رد برداشت‌هاي وهابيان است.
توسل و رد شبهات: یوسف احمد دجوی، مقدمه و تصحیح: وهبی سلیمان غاوجی، تهران: نشر مشعر، ۱۳۹۰، ۱۰۸ص، رقعی.
- کتابهای عربی
- إتحاف الأذكیاء بجواز التوسل بالأنبیاء والأولیاء: عبدالله محمد صدیق الغماری، بیروت: عالم الکتب، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق، ۵۴ص.
إتحاف الكرام في جواز التوسل و الاستغاثة بالأنبیاء الكرام: شیخ محمد بن الشدی، نسخه خطی.
نسخه خطی این رساله در الخزانة الکتانیة شهر رباط به شماره ۱۱۴۳ موجود است ( المقالات السنیة، ص ۴۵۳)
الأدلة المحکمة في جواز التوسل: یونس عمارة و محمد طاهر بشیری، الجزائر، بینا، بیتا، ۲۵ص.
إرغام المبتدع الغبی بجواز التوسل بالنبي(ص): عبدالله محمد صدیق الغماری، تحقیق و تعلیق سید حسن علی السقاف الأردنی، اردن: مکتبة الإمام النووی،۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م، ۶۰ص.
به ضمیمه این کتاب مقاله «الرد على الألباني: بیان نكث الناكث المتعدي بتضعیف الحارث» نوشته عبد العزیز بن‌محمد الصدیق الغماری نیز آمده است.
الاسعاد في جواز التوسل والاستمداد: عبدالهادی محمد الخرسه، دمشق: دارالفجر العروبة، ۱۹۹۷م، ۸۰ص.
اشد الجهاد في ابطال دعوی الاجتهاد: داود بغدادی نقشبندی، تصحیح: عبدالوهاب بغدادی، بمبئی: نخبة الاخبار، ۱۲۹۳ق، ۴۴ص.
إظهار العقوق في الرد على من منع التوسل إلى الله تعالى بالنبي والولي الصدوق: محمد المشرفی، قاهرة: مطبعة التقدم العلمیة، ۱۹۰۹م/۱۳۲۷ق، ۵۹ص.
به ضمیمه این کتاب، رساله الرد على بعض المبتدعة من الطائفة الوهابیة، نوشته محمد الطیب بن عبد المجید ابن كیران[۱] (۱۱۷۲-۱۲۲۷ق) نیز آمده است.
الإغاثة بأدلة الاستغاثة: حسن علی السقاف، عمان: دارالامام النووی،۱۹۹۰م/۱۴۱۰ق.
رسالهای در بیان جواز استغاثه به پیامبر اعظم۶ و ادله آن و دیدگاههای علمی در این باره است.
الإفهام والإفحام أو قضایا الوسیلة والقبور في ضوء سماحة الإسلام تحقیق علمي منطقي واقعي حاسم: محمد زکی ابراهیم الشاذلی، قاهره: موسسه احیاء التراث الصوفی، ۲۰۰۴م، ۱۹۹ص؛ قاهره: العشیرة المحمدیة، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م، ۱۹۷ص.
أُنموذج الحقائق: بغدادی نقشبندی(۱۲۳۱-۱۲۹۹ق)، بیجا، بینا، بیتا.
در این کتاب جواز توسل به انبیا و صالحین اثبات شده است. (الذریعة، ج ۱، ص ۲۳۶؛ معجم المؤلفین العراقیین، ج ۱، ص ۴۳۸)
البصائر لمنكري التوسل بأهل المقابر: حمدالله الداجوی، استانبول: مکتبة ایشیق، ۱۳۹۵ق/۱۹۵۷م، ۲۶۴ص؛ استانبول: مکتبة الحقیقة، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م، ۳۷۸ص.
بهجة الأذكیاء في التوسل بالمشهور من الأنبیاء: مصطفی بکری، بیجا، بینا، بیتا.
(معجم المؤلفات الاسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابّیة، ص ۷۹)
بهجة الناظر في التوسل بالنبی الطاهر(ص): حسن علی السقاف، بیجا، بینا، بیتا.
جزوه کوچکی در بیان ادله توسل به پیامبر اعظم(ص) است. (پایگاه اینترنتی مؤلف)
التأمل في حقیقة التوسل او البروق بانَّ نفي التوسل فسوق و إثباته لذاته دون الله مروق: عیسی بن‌عبدالله الحمیری، یمن، بینا، ۱۴۲۸ق/۲۰۰۷م، ۶۲۳ص؛ بیروت: دار قرطبه، ۱۴۲۲ق، ۵۱۱ص.
تحریض الأغبیاء على الاستعانة بالأنبیاء والأولیاء: عبدالله ابراهیم میرغنی، بیجا، المطبعة المصریة، ۱۳۴۹ق/۱۹۲۹م، ۵۶ص.
این رساله در کتاب زیر نیز به چاپ رسیده است:
الرسائل المیرغنیة؛ تشتمل على اثنتی عشرة رسالة فی آداب الطریقة الختمیة: عبدالله المحجوب المیرغنی، بیجا، الحلبی، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م، ۱۳۶ص.
تعریف الأنام في التوسل بالنبي و زیارته(علیه الصلاة والسلام): محمد بن محمد العبدری الفاسی المالکی، قاهره: دارالمصطفی، ۱۴۲۷ق، ۶۶ص.
تقیید حول التعلق والتوسل بالأنبیاء والصالحین: ابن کیران فاسی، نسخه خطی.
این رساله نوشته محمد الطیب بن عبدالمجید مشهور به ابن کیران فاسی (۱۱۷۲-۱۲۲۷ق)، قاضی الجماعة مغرب است. نسخه خطی این رساله در خزانة الجلاوی شهر رباط موجود است. ( المقالات السنیة، ص۴۵۴)
تقیید حول زیارة الأولیاء والتوسل بهم: بیتا، نسخه خطی.
این رساله نیز نوشته محمد الطیب مشهور به ابن کیران فاسی (۱۱۷۲-۱۲۲۷ق)، قاضی الجماعة مغرب است. نسخه خطی این رساله در خزانة الجلاوی شهر رباط موجود است. ( المقالات السنیة، ص ۴۵۴)
التوسل: شیخ محمد بخیت بن حسین مطیعی، بیجا، بینا، بیتا.
التوسل: محمد عبدالقیوم القادری، به‌کوشش حسین حلمی ایشیق، استانبول: حسین حلمی ایشیق، مکتبة ایشیق، ۱۹۸۴م، ۳۳۶ص.
این رساله به ضمیمه کتاب التوسل بالنبی والصالحین نوشته ابوحامد ابن مرزوق آمده است. همچنین چاپ دیگری از این اثر در سال ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م به همت مکتبة الحقیقة در استانبول منتشر شده است. (المقالات السنیة، ص ۴۵۵)
التوسل بالنبي و بالصالحین: ابوحامد ابن مرزوق، به‌کوشش: محمد عبدالقیوم القادری، استانبول: مكتبة الحقیقة، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۸م، ۳۳۶ص.
التوسل بالنبی و جهلة الوهابیین: ابوحامد ابن مرزوق، استانبول: مکتبة ایشیق، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م، ۳۰۴ص.
التوسل والزیارة فی الشریعة الإسلامیة: محمد الفقی، قاهره: مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م، ۲۵۶ص.
جلاء الأوهام عن مذاهب الأئمة العظام والتوسل بجاه خیر الأنام(علیه الصلاة والسلام)؛ و یلیه التوسلات المدنیة: مختار المؤید، دمشق: مطبعة الفیحاء، ۱۳۳۰ق/۱۹۰۹م، ۱۱۴ص.
این رساله ردیه‌ای بر کتاب رفع الملام عن الأئمة الأعلام از ابن‌تیمیه است. (معجم المؤلفات الاسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابیة، ص ۱۳۸)
جواز التوسل بالأنبیاء و الأولیاء: عبدالغنی بن صالح بن حمادة، بیجا، بینا، بیتا، ۵۸ص.
(معجم المؤلفات الاسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابّیة، ص۱۴۵)
الحجة المرضیة في إثبات الواسطة التی نفتها الوهابیة: عبدالقادر بن محمد سلیم الکیلانی، بیجا، بینا، بیتا.
حسن التوسل في آداب زیارة أفضل الرسل: عبدالقادر بن احمد الفاکهی، تحقیق و تعلیق و تقدیم: محمد زینهم محمد عزب، قاهره: مكتبة الثقافة الدینیة، ۱۴۲۰ق/۲۰۰۰م، ۱۵۸ص.
چاپهای دیگری از این اثر با مشخصات زیر منتشر شده است:
مكة المكرمة: المطبعة المیریة، ۱۳۱۶ق/۱۸۹۸م. این چاپ به ضمیمه کتاب خلاصة الوفا بأخبار دارالمصطفى تألیف علی بن‌عبدالله السمهودی آمده است.
قاهره: المطبعة الأدبیه، ۱۳۱۶ق/۱۸۹۸م، ۲۸۸ص.
قاهره: مصطفى البابی الحلبی، ۱۳۱۷ق/۱۹۰۰م، ۱۱۹ص.
دو چاپِ اخیر به ضمیمه کتاب الإتحاف بحب الأشراف تألیف عبدالله بن‌عامر الشبراوی است.
حقیقة التوسل والوسیلة على ضوء الكتاب والسنة: موسی محمد علی، بیروت: دارالتراث العربی، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م، ۴۷۹ص؛ بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۰۵/۱۹۸۵م، ۶۱۶ص.
حكم الإسلام في التوسل بالأنبیاء والأولیاء:: محمد حسنین مخلوف، قاهره: المجلس الأعلى للشؤون الإسلامیة، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م، ۹۹ص؛ قاهره: مطبعة المعاهد، ۱۳۴۸ق/۱۹۲۷م، ۷۰ص.
الدرر السنیة في الرد علی الوهابیة؛ مسائل توسل و زیارت: احمد بن زینی دحلان، ترجمه: یسین اختر مصباحی، دهلی: قاری پبلیكشنز، ۱۳۴۲ق، ۹۴ص، زبان اردو.
الرد على ابن النجدي والصنعاني: عمر المحجوب بن قاسم، بیجا، بیتا، نسخه خطی.
عنوان‌های دیگر: رسالة في مسألة التوسل؛ رسالة فی الرد على ابن‌النجدی والصنعانی. ( الفهرس العربی الموحد)
رسالة في حكمة التوسل بالأنبیاء والأولیاء: محمد حسنین مخلوف، قاهره: مطبعة الفتوح الأدبیة، ۱۳۴۳ق/۱۹۲۳م، ۲۲۹ص.
این رساله، به ضمیمه کتاب الصواعق الإلهیة في الرد على الوهابیة سلیمان بن‌عبدالوهاب نجدی آمده است.
رسالة في جواز التوسّل في الرد علی محمد بن‌عبدالوهاب: محمدمهدی الوزانی، بیجا، بینا، بیتا. (معجم المؤلفات الاسلامیة فی الرد علی الفرقة الوهابیة، ص ۳۶۴)
رسالة فی جواز الاستغاثة والتوسل: سید یوسف البطاح الاهدل الزبیدی، بیجا، بینا، بیتا. (المقالات السنیة، ص ۴۵۷)
رسالة فیما یتعلق بأدلة جواز التوسل بالنبی و زیارته: احمد بن زینی دحلان، استانبول: مکتبة الحقیقة، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۶م.
این رساله به ضمیمه کتاب مصباح الأنام وجلاء الظلام في رد شبه البدعی النجدي التي أضل بها العوام نوشته علوی بن‌احمد بن‌الحسن الحداد آمده است. همچنین چاپ دیگری از این رساله با این مشخصات منتشر شده است:
جواز التوسل بالنبی وزیارته، قاهره: مطبعة الشرقیه، ۱۳۲۰ق.
رفع المنارة لتخریج احادیث التوسل والزیارة: محمود سعید ممدوح، اردن: دارالإمام النووی، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵م، ۳۲۵ص؛ قاهره: دار الامام الترمذی، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م، ۳۹۶ص؛ قاهره: المكتبه الازهریه للتراث، ۲۰۰۶م، ۳۹۶ص.
این کتاب با مشخصات زیر به زبان فارسی ترجمه شده است:
بررسی احادیث توسل و زیارت: محمود سعید ممدوح، ترجمة عباس جلالی، تهران: نشر مشعر، چاپ اول، ۱۳۹۰، ۳۷۶ص.
سیوف الله الاجلة بمدد یمین مجاهد الملة۱۴۰۱ه و عذاب الله المجدی لجون منكر التوسل النجدی: محمد عاشق الرحمن القادری.
این رساله در کتاب فتنة الوهابیه از ابن زینی دحلان (استانبول: وقف الاخلاص، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م) آمده است. همچنین چاپ دیگری از آن با این مشخصات منتشر شده است:
عذاب الله المجدي لمنکر التوسل النجدي، هند: الله آباد، ۱۴۰۱ق.
شوارق البارق المشام فی التوسل بالأنبیاء من المبدأ إلى الختام: مصطفی بکری،[۲] بیجا، بینا، بیتا.
(معجم المؤلفات الاسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابّیة، ص۲۶۸)
شواهد الحق في الإستغاثة بسید الخلق: یوسف اسماعیل النبهانی، قاهرة: مكتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی، ۱۳۲۳ق/۱۹۰۵م، ۲۷۲ص.
ناشرین مختلف این کتاب را چاپ کرده‌اند؛ از جمله:
استانبول: المنشورات الجامعه، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م؛ بیروت: دار الفكر، بیتا؛ بیروت: دار الكتب العلمیة، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۶م، ۴۳۲ص؛ دمشق: دار التقوى، ۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م، ۵۹۹ص؛ تقدیم: محمد حبیب الله الشنقیطی، بیجا، بینا، ۴۰۰ص؛ قاهره: المطبعة المیمنیه، ۱۳۲۳ق/۱۹۰۵م، ۲۶۴ص.
شواهد الحق في التوسل بالسید الخلق(ص): یوسف اسماعیل النبهانی، استانبول: بینا، ۱۹۷۳م؛ قاهره: مكتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی، ۱۹۰۵م.
این رساله ضمن کتاب علماء المسلمین والوهابیین تألیف حسین حلمی ایشیق به چاپ رسیده است.
ضیاء الصدور لمنكري التوسل بأهل القبور: ظاهر شاه میان ابن‌عبدالعظیم، مصر: مطبعة الواعظ، ۱۳۲۳ق/۱۹۰۵م؛ استانبول: مکتبة الحقیقة، ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م.
( المقالات السنیة، ص ۴۵۹)
عمدة الکلام في إثبات التوسل والتبرک بخیر الأنام: جمیل حلیم الحسینی الشافعي الأشعری، بیروت: دارالمشاریع،۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م، ۲۷۲ص.
عقود اللآل في التوسّل بالنبي والآل: محمود محمد قبادو، تونس، بینا، بیتا.
این رساله نوشته عالم تونسی، محمود محمد قبادو (۱۲۳۰-۱۲۸۸ق) است.
(معجم المؤلفات الإسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابّیه، ص۳۱۹)
الفجر الصادق في الرد علی الفرقة الوهابیة المارقة: جمیل صدقی الزهاوی، بغداد: دارالصدیق الاکبر، ۲۰۰۴م، ۱۱۲ص؛ استانبول: مکتبة ایشیق، ۱۹۷۷م.
الفجر الصادق في الرد على منكري التوسل والكرامات والخوارق: جمیل صدقی الزهاوی، مصر: مطبعة الواعظ، ۱۳۲۳ق/۱۹۰۵م، ۱۲۵ص.
به ضمیمه این کتاب دو رساله دیگر آمده است: ۱٫ ضیاء الصدور لمنكری التوسل بأهل القبور نوشته ظاهر شاه میان ابن‌عبدالعظیم؛[۳] ۲٫ النقول الشرعیة في الرد على الوهابیه نوشته مصطفى بن‌احمد الشطی.
الفیوضات الربانیة في الزیارة والتوسل بخیر البریة: محمد الفقی، قاهره: مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
قصیده‌ای در ۶۲ بیت در فضیلت زیارت و توسل به پیامبر اسلام است. این قصیده در کتاب التوسل والزیارة في الشریعة الاسلامیه از همین مؤلف آمده است.
(معجم المؤلفات الإسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابیه، ص۳۲۸)
القول المختار الجلی في جواز التوسل بالنبي(صلى الله علیه وسلم) والولي: محمد سعد الرباطابی، قاهره: مکتبة مصطفی البابی الحلبی، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م، ۷۶ص.
به ضمیمه این کتاب رساله خاتمة فی زیارة القبور از راضی عبدالهادی نیز آمده است.
(معجم المؤلفات الاسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابیه، ص ۳۶۶)
كلمة هادئة في الاستغاثة: عمر عبدالله کامل، بیجا، دار المصطفی، ۱۴۲۵ق/۲۰۰۵م، ۴۹ص.
كلمة هادئة في التوسل: عمر عبدالله کامل، بیجا، دار المصطفی، ۱۴۲۵ق/۲۰۰۵م، ۳۷ص.
محق التقول في مسألة التوسل: محمد زاهد الکوثری، تقدیم: وهبی سلیمان غاوجی، دمشق: دارالبشائر، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م، ۳۰۲ص.
این کتاب حاصل چند مقاله از نویسندگان مختلف است: ۱٫ «محق التقول في مسألة التوسل» از محمد زاهد الکوثری؛ ۲٫ «حول التوسل والاستغاثة» از محمد عابد السندی؛ ۳٫ «کلمة علمیة هادیة في البدعة و أحکامها» از وهبی سلیمان غاوجی؛ ۴٫ «التوسل» از یوسف احمد الدجوی. نام کتاب بر اساس عنوان اولین رسالة کتاب انتخاب شده است. رساله محق التقول فی مسألة التوسل مستقلاً دو مرتبه با این مشخصات به چاپ رسیده است: ۱٫ قاهرة مطبعة الانوار، ۱۳۶۹ق/۱۹۴۸م، ۱۸ص؛ ۲٫ قاهره، المکتبة الأزهریه للتراث، ۲۰۰۶م، ۲۶ص. همچنین مرکز تخصصی ترجمان دینی این رساله را به فارسی ترجمه کرده و با عنوان پاسخ به پندارهای توسل نشر مشعر در سال ۱۳۹۰ در ۱۲۴صفحه آن را منتشر ساخته است.
مصباح الأنام و جلاء الظلام في ردّ شبه البدعی النجدی التي أضلّ بها العوام: سید علوی بن احمد الحداد، استانبول: مکتبة الحقیقة، ۱۹۹۶م/۱۴۱۶ق، ۲۲۲ص؛ بیجا، المطبعة العامرة، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م، ۹۰ص.
این کتاب در هفده فصل تدوین شده و هر فصلی ردّی بر دعوت محمد بن عبدالوهاب و تقریر مباحث مخالف با او است. نویسنده در صدد تقریر جواز استغاثه به ارواح اولیا و بنای بر قبور اولیا و مزارات صالحان است. در ضمیمه این کتاب رسالهای از احمد بن زینی دحلان با عنوان رسالة فیما یتعلق بأدلة جواز التوسل بالنبي آمده است.
موافقة العقول في التوسل بالرسول: محمد سعید المراکشی، بیجا، بینا، بی تا.
(معجم المؤلفات الاسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابیة، ص ۳۱۰)
موقف الوهابیة من قضایا أجمع المسلمون علی صحتها؛ الاعتقاد في الشفاعة والتوسل والبناء على القبور وزیارتها: عبدالسلام محمد الناظر، بیجا، دارالمحیط، بیتا، ۷۴ص.
نهابة التحریر في حدیث توسل الضریر: عبدالله محمد صدیق الغماری، بیجا، بینا، بیتا.
(معجم المؤلفات الاسلامیة في الرد علی الفرقة الوهابیه، ص۴۳۶)
وابتغوا إلیه الوسیلة: احمد سلمان، بیجا، بینا، ۱۴۳۲ق/۲۰۱۱م، ۱۱۱ص.
الوسیلة إلی فهم حقیقة التوسل: محمد سالم النص، دمشق؛ بیروت: دارالتوفیق، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۳م، ۶۴ص.
ب) مقاله‌های عربی
- «اثبات الحق و دحض الأباطیل بذکر الشبه التي تمسک بها الوهابیة و ردّها بأوضح بیان و أقوی برهان (دلیل)»: احمد بن زینی دحلان، شواهد الحق، ص ۱۵۱-۱۷۷٫
«تعلیقات السید حسن بن علی السقاف علی أجوبة الشیخ عبدالعزیز ابن باز حول التبرک والتوسل»: حسن علی السقاف، التبرك و التوسل و الصلح مع العدو الصهیوني علی ضوء آراء، ص ۶۳-۱۰۱٫
این مقاله در کتاب التبرك و التوسل و الصلح مع العدو الصهیوني علی ضوء آراء… به‌کوشش فتح الله نجارزادگان به چاپ رسیده است. مشخصات این کتاب، در بخش کتابهای شیعه آمده است.
«التوسل»: یوسف احمد الدجوی (۱۲۸۷-۱۳۶۵ق)، محق التقول في مسألة التوسل، ص ۵۱-۹۶٫
این رساله مجموعه چهار مقاله درباره توسل است که به صورت یکجا در مجله الأزهر به چاپ رسیده است. این مقالات قبلاً به صورت مجزا در چندین شماره مجله نورالاسلام منتشر شدهاند. مشخصات این مقالات این‌چنین است: ۱٫«التوسل»، نور الإسلام، العدد الاول، المجلد الثانی، المحرم ۱۳۵۰ق؛ ۲٫«التوسل»، نور الاسلام، العدد الثانی، المجلد الثاني، صفر ۱۳۵۰ق؛ ۳٫ «التوسل والاستغاثة»، نور الاسلام، العدد الثالث، المجلد الثانی، ربیع الاول ۱۳۵۰ق؛ ۴٫ «التوسل والاستغاثة»، نور الإسلام، الجزء الخامس، جمادی الاولی ۱۳۵۰ق.
مرکز تخصصی ترجمان دینی این رساله را به فارسی ترجمه کرده و نشر مشعر با عنوان توسل و ردّ شبهات در سال ۱۳۹۰ در ۱۰۸ صفحه آن را منتشر ساخته است.
«التوسل و الاستغاثة»: یوسف بن احمد الدجوی، نور الإسلام، سال ۲، ش ۳، ربیع الاول ۱۳۵۰، ص ۲۰۶-۲۱۱٫
«التوسل وجهلة الوهابیین»: یوسف بن احمد الدجوی، نور الإسلام، سال ۲، ش ۱، محرم ۱۳۵۰ق، ص ۲۹-۳۷٫
«حکم التوسل بالنبی»: یوسف بن احمد الدجوی، نور الإسلام، ش ۱، شعبان ۱۳۴۹ق، ص ۵۸۸-۵۹۱٫
«تعلیق علی الرسالتین»: حسن علی السقاف، رسالة التقریب، ش ۱۷، رجب-رمضان ۱۴۱۸ق، ص ۶۱-۷۶٫
«تعلیق علی رسالة ابن باز»: حسن علی السقاف، میقات الحج، ش ۱۶، رجب-ذوالحجة ۱۴۲۲ق، ص ۲۶۹-۲۸۵٫
«حول التوسل والاستغاثة»: محمد عابد السندی، تعلیق و تحقیق وهبی سلیمان غاوجی، محق التقول في مسألة التوسل، ص ۱۶۳-۲۰۴٫
این رساله توسط مرکز تخصصی ترجمان دینی به فارسی ترجمه شده و با مشخصات زیر منتشر شده است:
توسل در یک نگاه: ترجمه: مرکز تخصصی ترجمان دینی تهران: نشر مشعر، چاپ اول، ۱۳۹۰، ۶۴ص.
«المشاهد المشرّفة والوهابیون»: محمدعلی سنقری حائری، میقات حج، ش ۲۹، پاییز ۱۳۷۸ ص ۸۸-۱۰۷؛ ش ۳۱، بهار ۱۳۷۹، ص ۱۶۶-۱۸۶٫
پی نوشت ها
[۱]. ابن‌كیران، محمد الطیب بن عبد المجید.
[۲]. از علمای حنفی دمشقی.
[۳]. میان ظاهر شاه میان ابن عبد‌العظیم.
ثبت دیدگاه