شَقُّ الْقَمَر از معجزات پیامبر(ص) که به نقل منابع اسلامی، پیامبر(ص) در این معجزه، با انگشت به ماه اشاره کرد و ماه دو نیمه شد. زمان این معجزه، سال‌های آغازین بعثت بوده است.
تحقق این معجزه، با ایرادهایی رو‌به‌رو شده است و برخی عالمان اسلامی درصدد پاسخگویی آن برآمده‌اند.
چگونگی ماجرا معجزه بزرگ «شق القمر»
به گفته شیخ طوسی، مسلمانان در وقوع شق القمر اجماع داشته‌اند و مخالفت با این اجماع سال‌ها بعد از اجماع روی داده و بدین سبب، این مخالفت معتبر نیست.[۱]
اما اختلافاتی در جزئیات و چگونگی واقعه در روایات به چشم می‌خورد. بنابر روایات، پیامبر اکرم(ص) به عنوان معجزه، ماه را در آسمان به دو نیمه جدا از هم تبدیل کرد و سپس فرمان داد تا به حال نخستین بازگردد. این بخش از ماجرا محل اتفاق منابع اسلامی است.[۲]
به اعتقاد بیشتر مفسران شیعه و اهل سنت، آیات ابتدایی سوره قمر، در مورد همین حادثه نازل شده است:
اِقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ وَإِن يَرَوْاْ آيَةً يُعْرِضُواْ وَ يَقُولُواْ سِحْرٌ مُّسْتَمِرٌّ (ترجمه: نزدیک شد قیامت و از هم شکافت ماه. و هر گاه نشانه‌ای ببینند روی بگردانند و گویند: «سحری دایم است.»)[ القمر–۱ -۲]
گزارش‌های معجزهٔ شق القمر را در منابع تاریخی، روایی و تفسیری می‌توان یافت.
در منابع تاریخی مانند البدایة و النهایة[۳]، الفتن[۴]، الخرائج و الجرائح،[۵] امتاع الاسماع مقریزی[۶] این ماجرا نقل شده است. قاضی عبدالرحمن ایجی روایات شق القمر را متواتر می‌داند.[۷]
در منابع روایی اهل سنت، ماجرای شق القمر از شش نفر نقل شده است: انس بن مالک،[۸] جبیر بن مطعم،[۹] حذیفة بن یمان،[۱۰]ابن عباس،[۱۱]عبدالله بن عمر[۱۲]و ابن مسعود.[۱۳]
در متون روایی و تفسیری شیعه نیز دو روایت دربارهٔ شق القمر آمده است:
نقل شیخ طوسی در امالی[۱۴]
تفسیر قمی[۱۵]
زمان وقوع معجزه بزرگ «شق القمر»
این معجزه در زمان رسول خدا(ص) در سال‌های ابتدایی بعثت در مکه اتفاق افتاده است. علامه طباطبایی، زمان آن را شب ۱۴ ذی‌الحجه سال پنجم قبل از هجرت می‌داند.[۱۶]
علت درخواست مشرکان
انگیزه مشرکان از این درخواست این بود که به عقیده آنان، سحر و جادو تنها در پدیده‌های روی زمین تأثیر می‌گذارد. به همین جهت از ایشان خواستند کار خارق‌العاده‌ای را انجام دهد که در آسمان‌ها روی دهد.[۱۷]
جایگاه معجزه بزرگ «شق القمر» نزد علما
رویکرد علمای اسلامی در مورد این واقعه، به دو صورت بوده است. عموم مفسران شیعه و اهل سنت به وقوع این مطلب اذعان دارند و معتقدند که ۳ آیه اول سوره قمر ناظر به معجزه شق‌القمر است.[۱۸] این مطلب با اندکی تفاوت، در کتاب‌های شیعه وسنی آمده است و بسیاری از علما نسبت به این حادث ادعای اجماع،[۱۹] تواتر[۲۰] یا استفاضه[۲۱] نموده‌اند.
دومین دیدگاه، مربوط به افرادی مانند حسن بصری، عطاء خراسانی، بلخی است که معتقدند این آیات مربوط به زمان قیامت و از موارد اشراط الساعة است.[۲۲]
سوال‌ها و ایرادها معجزه بزرگ «شق القمر»
از چند جهت بر این واقعه ایراد وارد کرده‌اند که عبارتند از:
اشکال اول: این ایراد بر اساس نظریه کیهان شناسی بطلمیوسی است که بیان می‌کند، امکان ندارد افلاک آسمانی از هم جدا شوند یا به هم ملحق شوند. پاسخ این ایراد این است که بر اساس مشاهدات جدید کیهان شناسی جدید، این دیدگاه باطل است. بعلاوه، پیدایش منظومه شمسی و نیز پیدایش شهاب سنگ‌ها بهترین دلیل بر بطلان این دیدگاه است.[۲۳]
اشکال دوم: اگر این واقعه روی داده است، پس چرا در کتاب‌های تاریخی نقل نشده است. این ایراد نیز با پاسخ‌هایی از سوی اندیشمندان اسلامی همراه بوده است؛ مانند اینکه این واقعه در شب روی داده و احتمال خواب بودن عده‌ای هست؛ اعراب در آن زمان به دنبال رصد ستارگان و آسمان نبوده‌اند و جواب‌هایی دیگر.[۲۴]
ادعای مشاهده شکاف کره ماه در پژوهش‌های ناسا
در سال‌های اخیر در فضای مجازی، مطالبی منتشر شد که بر اساس آن، ادعا شده عکس‌هایی که در مأموریت آپولو توسط ریما آریادوس گرفته شده نشان‌دهنده شکافی در سطح ماه بود. زغلول النجار کتابی را در سال ۲۰۰۴ منتشر کرد و یکی از این عکس‌ها را بازتولید کرده است. این ادعا در سال‌های بعد توسط برخی دانشمندان ناسا تکذیب شد.[نیازمند منبع]
پی نوشتها
- شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۹، ص۴۴۳.
- برای نمونه نک: شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۹، ص۴۴۳.
- ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ ج۶، ص۸۲
- المروزی، کتاب الفتن، ۱۴۱۴ق، ص۳۶۷
- الراوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۱
- مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۵.
- الایجی، المواقف، الشریف الرضی، ج۸، ص۲۵۶.
- ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ بخاری، صحیح البخاری، استانبول، ج۴، ص۲۴۳.
- ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۱۳.
- ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶.
- ابونعیم الأصبهانی، دلائل النبوة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۸۰؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶
- ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۱۱؛ بخاری، صحیح البخاری، استانبول، ج۴، ص۲۴۳.
- حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۱۲؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶
- شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۴۱
- قمی، تفسیر قمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۳۴۱
- طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۱۹، ص۶۵.
- مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۳۵۵.
- رجوع کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۲۸۲؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۳۳۷.
- طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ص۳۱۰
- سید شریف در شرح المواقف و ابن السبکی در شرح المختصر به نقل از آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۷۴.
- طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۱۹، ص۶۰
- طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۱۹، ص۵۶
- تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۱۳-۱۷
- طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۱۹، ص۶۴-۶۵
منابع
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
أبونعیم الأصبهانی، احمد بن عبدالله، دلائل النبوه، بیروت، دار النفائس، چاپ سوم، ۱۴۱۲ق.
الآلوسی، محمود بن عبد الله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، علی عبد الباری عطیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
الایجی، عبدالرحمن بن احمد، المواقف، شرح علی بن محمد جرجانی، قم، الشریف الرضی، بی‌تا.
البخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، استانبول، المکتبة الاسلامیه للنشر و التوزیع، بی‌تا.
الراوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، قم، موسسة الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.
المروزی، نعیم بن حماد، کتاب الفتن، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر، ۱۴۱۴ق.
حاکم النیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم،دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۱ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تحقیق: لجنة من العلماء و المحققین الاحصایین، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اوّل، ۱۴۱۵ق.
فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب(التفسیر الکبیر)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، موسسه دار الکتاب، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
ثبت دیدگاه