عصر امام باقر(ع) از جنبه فکری و اجتماعی یک مقطع مهم و نقطه عطف در زندگی شیعیان به شمار میرود. مطالعات و پژوهشهای معطوف به تاریخ اجتماعی شیعیان، که در سالهای اخیر افزایشی چشمگیر داشته است، درباره این گونه مقاطع تاریخی اهمیتی مضاعف مییابد. مقاله حاضر با بهرهگیری از گزارشهای مندرج در منابع مختلف تاریخی، در پی یافتن پاسخ پرسشهایی درباره مهمترین چالشهای اجتماعی شیعیان در این دوره، در حوزه اندیشهای و رفتاری است.
نکته مشترک تمام منابع منتخب انحصار بیان فضائل ائمه(ع)، به امامان نخستین(ع) و عدم توجه به سایر امامان(ع) است. گویا فضیلت رابطه ناپیدایی با قرابت زمانی به رسول خدا(ص) دارد و هرچه فاصله بیشتر میشود، فضائل ائمه(ع) هم کمرنگتر میشود. هر یک از این پنج منبع رویکرد متفاوتی در گزارش فضائل ایشان در پیشگرفتهاند.
پیشوایی معصومان علیهم السلام، به دو دوره تقسیم شده است: دوره حضور و دوره غیبت. هر یک از این دوره ها، دارای ویژگی هایی متمایز از دیگری است. یکی از ویژگی های دوره حضور، فراهم بودن همه زمینه های راهنمایی مردم به سوی حق و دوری از انحرافات و بی راهه ها بوده که در دوره پس از آن، با غیبت امام علیه السلام، زمینه پدیدآمدن و گسترش جریان های انحرافی توسعه یافت.
پاسخ به شبهات و ارائه دلایل متقن برای رفع ابهام از ابعاد مختلف موضوع مهدویت، همواره یکی از کارهای مهمی بوده است که علمای بزرگ شیعه در برهههای مختلف تاریخی به آن اقدام کردهاند که ضمن پاسخ گویی به سؤالات و شبهات موجود، به مسئولیت خطیر خود نیز به نحو احسن عمل کردهاند.
كتاب «الشيعة، شبهات و ردود»، تأليف آيت اللّه مكارم شيرازى، در سال 1426 ق و به زبان عربى مىباشد. با توجه به قوت گرفتن طالبان (پيروان آيين وهابيت و سلفىگرى) در عالم كه تأثير سياستهاى سلطه طلبانه آمريكا بر همه عالم خصوصا جهان اسلام مىباشد، شبهات بىريشهاى عليه شيعه راه افتاده كه اين دسته همواره به تبليغ آنها پرداخته و باعث جدايى امت اسلامى از همديگر شدهاند. مؤلف در اين كتاب به طور دقيق و عالمانه در صدد پاسخ به شبهات مذكور برآمده است.
اندیشه عصمت برگرفته از عقل، قرآن و سنت است و زمان آن مربوط به صدر اسلام است و هشام بن حکم و مؤمن طاق در زمان امام صادق(علیه السلام) زندگی میکردند و بین این دو زمان حدود یک قرن فاصله میباشد، پس از حیث تاریخی، چنین مطلبی صحیح نیست.
امام حافظ شریعت است، حافظ شریعت باید معصوم باشد، پس امام باید معصوم باشد. صغرای قیاس روشن است و محتاج بیان نیست.
عقیده به مهدی از آغاز اسلام در بین مسلمین شایع بود. پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نه یک بار بلکه بارها از آن وجود شریف خبر میداده و گاه و بیگاه از دولت مهدی و علائم و آثار و نام و کنیهاش گفتگو میکرده است.
قرآن، منبع اصلی همه معارف و قوانین اسلامی است و در حقیقت، به منزله قانون اساسی همه قوانین اسلامی است. همان گونه که در قانون اساسی هر کشور، اصول و اهداف و مسؤولیتهای ارگانها و نهادها به صورت کلی و بدون شرح و توضیح کامل ثبت شده و شرح و تبیین آن به عهده قانونهای عادی است، در قرآن نیز برخی از معارف اسلامی به صورت کلی و مجمل بیان شده و تفسیر و توضیح آن برعهده پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نهاده شده است. در مورد مهدویت نیز چنین است.
حضرت خدیجه(سلام الله علیها) از چنان جایگاه و موقعیتی در اسلام برخوردار است که مکاتب، مذاهب و فرق مختلف اسلامی نتوانستهاند از ذکر فضایل او چشمپوشی کنند. البته در مواردی نسبت به این شخصیت ارزشمند جهان اسلام کملطفیهایی دیده میشود که هر چند، گاه عاری از تعصب و اعمال سلیقه شخصی بوده؛ اما بخشی از آن ناشی از نگرش مغرضانه به ایشان است که منشأ آن بیشتر به دلیل بیتوجهی و یا گاهی بالابردن جایگاه دیگر زنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) صورت گرفته است.