گرچه امام رضا( (183ـ203ق) توانست از فضای به دست آمده عصر خود، به بهترین وجه استفاده نماید، اما ظهور جریانهای قدرتمند شیعی مخالف امام ع و مشغول شدن امام ع به موضعگیری در برابر آنها، تا حد زیادی جلوی شتاب حرکت امام ع را گرفت.در یک گونهشناسی میتوان این جریانهای درون شیعی را به غالیان، زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه و واقفیه تقسیم کرد که به جز گروه اخیر، فرقههای دیگر قبل از این دوره پدید آمده بودند و در این دوره کم و بیش به فعالیتهای خود ادامه میدادند.
پشتوانه اعتقاد شیعیان به امامت، احادیث متواتری است که در کتابهای معتبر حدیثی شیعه جای گرفته است. برخی با استناد به مخالفت عدهای از نزدیکان امامان (علیهم السلام) نتیجه گرفتهاند که احادیث امامت، سالها پس از حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امامان (علیهم السلام)، توسط محدثان شیعی ساخته شده است.