جعل حدیث از موضوعی است که از زمان رسول خدا رواج داشته و رسول خدا مردم را از پذیرش هرگونه حدیثی که می‌شنیدند برحذر داشته است.
رسول خدا فرمودند:« در زمان من دروغگویانی هستند که به من دروغ می‌بندند (المسترشد، طبری، ص۲۳۲؛ کافی، ج۱، ص۶۲)». بنابراین نباید توقع داشت هر کسی که گفت «قال رسول الله» سخنش به راحتی پذیرفته شود. پس از پیامبر دروغ بستن به ایشان به شدت رواج پیدا کرد به خصوص که عده ای برای ساخت فضائل نداشته برای خلفا دست به کار شدند و برای آنکه خلفا از پیامبر و اهل بیت علیهم السلام عقب نمانند به ساخت فضائل دروغین اقدام کردند.
اما از همه فجیع‌تر ساخت فضائل برای معاویه است. معاویه‌ای که نَسائِی عالم بزرگ اهل سنت در راه انکار هرگونه فضیلت برای وی جان خود را داد و توسط شامیان کشته شد.(سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج۱۴، ص۱۳۳). با این حال برخی برای او دست به جعل فضیلت زده‌اند و می‌بینیم که از هر وسیله ای فضیلت تراشیده‌اند که از جمله صلح امام حسن علیه السلام است.
در صلح امام مجتی علیه السلام شواهدی بر طعن و ذم معاویه است که نمونه آن نامه‌ها و خطبه‌های امام مجتبی علیه السلام بر علیه او است (الاحتجاج، طبرسی، ج۱، ص۲۶۹و۲۷۹؛ ح۲، ص۲۸۵و ۲۸۸). اما با این حال روایتی در منابع هست که فضیلت ضمنی معاویه را بیان می‌کند و تأسف بارتر اینکه به منابع شیعه نیز رسیده و از زبان سخنرانان و خطبا، محققان و اساتید نیز صادر می‌شود. به نظر می رسد با دقتی در این حدیث می‌توان به ساختگی بودن آن پی برد.
اما متن حدیث: «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُرَيْدَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: انْطَلَقْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَنَادَى عَلَى بَابِ فَاطِمَةَ….. قَالَ إِنَّ ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ وَ لَعَلَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُصْلِحُ بِهِ بَيْنَ فِئَتَيْنِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ.» (منابع شیعه: اعلام الوری، طبرسی، ص۲۱۱؛ دلائل الامامة، طبری، ص۱۶۵؛ منابع اهل تسنن: مسند طیالسی، ص۱۱۸؛ فضائل الصحابة، احمدحنبل، ح۲، ص۹۶۶ )
(ابن عباس می‌گوید با پیامبر همراه شدم تا درب خانه حضرت زهرا سلام الله علیها …. پیامبر فرمود: اين پسر من بزرگوار است. اميد است كه خدا بين دو طايفه مسلمين به وسيله وى صلح و سازش دهد)
این حدیث با عبارات مختلفی و در منابع گوناگون بیان شده است. فراز ابتدایی این حدیث (إِنَّ ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ) در مجامع مختلفی از منابع شیعه و اهل تسنن نقل شده و اشکال در این فراز نیست و اشکال در فراز بعدی این متن است (يُصْلِحُ بِهِ بَيْنَ فِئَتَيْنِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ) که از لحاظ سندی و دلالی مشکلات متعددی دارد:
- برخی از راویان این حدیث در منابع شیعه و اهل تسنن ناشناخته و برخی تضعیف شده و اساسا برخی از روایت‌ها مرسل هستند. اضافه بر اینکه این حدیث مضطرب است. در برخی از نقل‌ها پیامبر بر منبر فرمودند؛ در برخی از نقل‌ها پیامبر بعد از نماز این سخن را فرموده و در برخی دیگر پیامبر خارج از مسجد و یا در خانه حضرت زهرا اینگونه فرمودند. این اضطراب در نقل شاهدی بر تضعیف و بی اعتباری حدیث است.(حدیث صلح امام حسن، منصور داداش نژاد، مجله تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۱۷)
- دلالت این حدیث نیز قابل پذیرش نیست:
- این حدیث در مقام بیان تساوی میان امام مجتبی علیه السلام و لشکریان ایشان با معاویه و سپاهیان او است. وقتی رسول خدا می‌فرماید بین دو گروه از مسلمانان صلح ایجاد می‌کند نشان از این نکته است که این دو با هم برابرند و هیچ کدام در حق دیگری ظلم و تجاوز نکرده و هر دو در اسلام تساوی هستند. درحالی که بر اساس باور امامیه حق امامت و حاکمیت به جهت وجود نصوص قرآنی و روایی از آنِ امام مجتبی علیه السلام است و ایشان به نصب الهی و نص نبوی و علوی امام جامعه هستند. اضافه بر این طبق دیدگاه اهل تسنن نیز یکی از راه‌های تعیین خلیفه؛ استخلاف و تعیین خلیفه پیشین است (المغنی، قاضی عبدالجبار، ج۱، ص۲۵۳) و امیرمؤمنان خلیفه خود را امام مجتبی معرفی کرده اند. بنابراین طبق دیدگاه شیعه و اهل تسنن خلیفه و امام بعد از امیرمؤمنان امام مجتبی علیهما السلام هستند. بنابراین مخالفت معاویه با خلافت و امامت امام مجتبی و جنگیدن امام با معاویه حاکی از خروج از دین او است. در دیدگاه اهل تسنن کسی که خلافت حاکم را نپذیرد و بر او بشورد و تحت اطاعت او نباشد از دین خارج شده است (صحیح بخاری، ج۹، ص۴۷؛ من کَرِهَ من اَمِیرِهِ شیئا فَلْیَصْبِرْ فانه من خَرَجَ من السُّلْطَانِ شِبْرًا مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً). با این توضیح معاویه طبق دیدگاه شیعه و اهل تسنن از دین خارج شده و هرگز با امام مجتبی علیه السلام برابر نیست برخلاف آنچه که از این حدیث برداشت می‌شود.
- این حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله با روایت دیگر ایشان درباره معاویه ناسازگار است. شیعه و اهل تسنن بر این گزارش متفق هستند که رسول خدا به عمار فرمود تو را گروه ستمکار، جنایتکار و مفسد به شهادت می‌رساند. (وقعة صفین، نصر بن مزاحم، ص۳۲۴) چگونه ممکن است کسی که در جنگ با امیرمؤمنان گروه مفسد و تجاوزگر معرفی شده در جنگ با فرزند او و امام پس از او یعنی امام مجتبی گروهی مسلمان به شمار آید.
- چگونه این حدیث از پیامبر صادر شده باشد در حالی که بهترین موقع برای استشهاد به این حدیث توسط امام مجتبی علیه السلام هنگام صلح است درحالی که در هیچ کجا از ایام صلح و با وجود مخالفت‌های شدید برخی از یاران و اصحاب کوته‌بین امام علیه السلام، حضرت به این حدیث تمسک نکردند. حتی اگر این حدیث صادر شده بود و امام این حدیث را منتشر می‌کردند چه بسا زودتر از زمانی که اعلام صلح کردند می‌توانستند صلح کنند ولی امام از احادیث دیگری از رسول خدا استفاده کردند همچون «الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ إِنَّهُمْ إِمَامَانِ إِنْ قَامَا أَوْ قَعَدَا» (کفایة الاثر، خزاز رازی، ص۳۸) ولی به این حدیث تمسک نکردند.
- این حدیث به راحتی می‌تواند فعل امیرمؤمنان سلام الله علیه در جنگ با معاویه را به تخطئه بکشاند و رفتار ایشان در جنگ صفین را کاری ناشایست معرفی کند و نشان دهد معاویه فردی ناشایست برای خلافت نیست بلکه او نیز همانند امام مجتبی و هم رتبه او محسوب می‌شود و می‌تواند در کنار او خلیفه مسلمانان قرار بگیرد چنانکه امام مجتبی اینکار را کردند و حکومت را به ایشان واگذار کردند. بنابراین لازمه پذیرش این حدیث ناشایست قلمداد کردن جنگ امیرمؤمنان با معاویه و تأیید ضمنی معاویه برای خلافت و رهبری جامعه و تایید او به شمار می آید و این نتیجه قطعا نادرست است. چراکه حدیث فئه باغیه رسول خدا برای عمار می‌تواند نشان دهد فعل امیرمؤمنان دقیقا صحیح بوده و مطابق با دستور قرآن است (الحجرات : ۹ وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَى الْأُخْرى فَقاتِلُوا الَّتي تَبْغي حَتَّى تَفيءَ إِلى أَمْرِ اللَّه؛ هر گاه دو گروه از مؤمنان به جنگ با يك ديگر برخاستند ميان آنها آشتى دهيد و اگر يكى به ديگرى تجاوز كرد، با متجاوز بجنگيد تا آنكه به فرمان خدا باز آيد).
- اشکال دیگری که وارد است اینکه امام مجتبی صلح را یک روش استعلاجی می دانستند و تاکتیکی اقدامی برای حفظ جان شیعیان خود می‌دیدند نه برای حفظ جان معاویه و لشکریانش. نادرست است اگر کسی بگوید امام صلح کردند تا جان لشکریان خود و لشکریان معاویه حفظ شود چراکه لازمه این سخن از جهت دیگری هم تخطئه رفتار امیرمؤمنان است و هم تخطئه رفتار خود امام محتبی علیه السلام. چراکه ایشان در آغاز لشکری را برانگیختند برای جنگ با معاویه و اگر لشکریان امام استوار می‌بودند امام با معاویه و لشکریان او می‌جنگیدند. بنابراین این حدیث گویا رفتار امام را از ابتدا صلح مآبانه می‌پندارد در حالی که حرکت امام حرکت سلحشورانه و جنگ آورانه است و به جهت سستی یاران به صلح مجبور شدند.
- و در پایان حسن بصری راوی اصلی بیشترین نقل های این حدیث است .(حدیث صلح امام حسن، منصور داداش نژاد، مجله تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۱۷) و از اینکه افکار صوفیانه و صلح مآبانه اش بر کسی پنهان نیست و به حذف و اضافه کردن احادیث مشهور بوده است (کشف المحجوب، هجویری، ص۱۲۹-۱۳۰)می‌شود کشف کرد که این روایات را ساخته تا به زعم خود از جنگ و خونریزی جلوگیری کند در حالی دانسته یا ندانسته به تضعیف مقام امامت و ولایت امیرمؤمنان و امام مجتبی علیه السلام دست زده و فردی همچون معاویه را در برابر امیرمؤمنان و امام مجتبی و هم رتبه ایشان قرار داده است.
با این توضیحات به نظر می رسد این حدیث به خصوص فراز یادشده (يُصْلِحُ بِهِ بَيْنَ فِئَتَيْنِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ) از اساس واقعیتی ندارد و اضافه بر تضعیفات مختلف سندی و رجالی، با مضامین قرآنی و روایی و باورهای کلامی و اعتقادی شیعه ناسازگار است و نمی‌توان آن را پذیرفت.
نقدی بر تردیدهای سلفیان در باب شهادت امام حسن مجتبی «علیه السلام»
انتشار در خبرگزاری
ثبت دیدگاه