رویداد کربلا و عاشورا محصور به تاریخ و جغرافیا نیست و از جهات مختلف فرا تاریخی و فرا جغرافیایی قابل بررسی است. یکی از وجوه برجسته این رویداد راه های گوناگونی است که در برابر شخصیت ها و گروه ها ی اجتماعی قرار گرفته و انتخاب هایی است که این شخصیت ها و گروه ها کرده اند.
از جمله آثار برجسته دعايي شيعه، دعاي عرفه منسوب به امام حسين(ع) است. متن اين دعا خالي از إسناد و با حذف ها و الحاقاتي در نسخ مختلف، تنها در آثار متاخرتر از سده هفتم هجري قابل بازيابي است. همين نقل نشدن آن در آثار متقدم تر، سبب شده است كه از ديرباز بحث درباره انتساب حداقل بخش هايي از آن به امام حسين(ع) رواج داشته باشد.
روشن است که خداوند متعال بین امیرالمؤمنین و باقی اصحاب تفاوت گذاشته است. این تفاوت بدین صورت بود که خداوند فعلی که برای همگان حرام بود را برای علی علیهالسلام حلال ساخت. پس این ماجرا بدان معناست که قطعاً او بر دیگران برتری داشت. و پیامبر صلیاللهعلیهوآله قبل از صدور دستور به خاطر مصلحت ظاهری باز بودن دربها، اجازه داده بود تا همه آنها باز باشند. چراکه او به ظاهر ماجرا علم دارد مگر اینکه خداوند متعال او را از باطن افعال باخبر سازد.
بی شک تواتر این حدیث در کتب اهل سنت قابل انکار نیست. چراکه تعداد بیشماری از حفاظ این حدیث را به طرق مختلف تصحیح کرده و دهها نفر از صحابه نیز آن را روایت کردهاند. یعنی حدود سی نفر و یا بیشتر از آن. این چیزی است که بر هیچ کس پوشیده نیست.
در روایات بیشماری آمده است: روزی پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله، دستور دادند که همه دربهای داخل مسجد جز درب منزل علی علیهالسلام بسته شود. این دربها که همگی به خانههای اهل قریش راه داشت، اعتراض آنان را نیز برانگیخت. زیرا این فرمان الهی، فضیلتی را به امیرالمؤمنین اختصاص میداد که آنان از این فیض محروم میکرد. فضیلتی که به اثبات عملی آیه تطهیر میانجامید.
مورخان درباره روز خروج امام حسین (علیهالسّلام) از مکه به سمت عراق، اختلاف نظر دارند؛ ابوحنیفه دینوری و سیدبن طاووس سوم ذی الحجه را روز خروج امام از مکه میدانند. ابن قولویه و سبط ابن جوزی روز هفتم ذی الحجه را ذکر کردهاند. ابن سعد و ابن عساکر دهم ذی الحجه را روز خارج شدن امام حسین (علیهالسّلام) از مکه گزارش کردهاند. اما اکثر مورخان، هشتم ذی الحجه را روز خروج امام ذکر کردهاند
مُباهَلَه، درخواست لعن و نفرین الهی برای اثبات حقانیت است و بین دو طرفی رخ میدهد که هر کدام ادعای حقانیت دارند. این واژه در تاریخ اسلام به ماجرایی اشاره دارد که طی آن، پیامبر اسلام(ص) پس از مناظره با مسیحیانِ نجران و ایمان نیاوردن آنان، پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند. با این حال مسیحیان نجران، در روز موعود از این کار خودداری کردند.
شَقُّ الْقَمَر از معجزات پیامبر(ص) که به نقل منابع اسلامی، پیامبر(ص) در این معجزه، با انگشت به ماه اشاره کرد و ماه دو نیمه شد. زمان این معجزه، سالهای آغازین بعثت بوده است. تحقق این معجزه، با ایرادهایی روبهرو شده است و برخی عالمان اسلامی درصدد پاسخگویی آن برآمدهاند.
از جمله حوادثی که در ماه «ذی الحجة الحرام» رخ داده است و با آیات قرآن مجید ارتباط دارد، نزول سوره مبارکه انسان در شأن امیر مؤمنان علی(ع) و خانواده بافضیلت ایشان می باشد که در بیست و پنجم این ماه واقع شده و به همین مناسبت، این روز در تاریخ جمهوری اسلامی ایران با عنوان «روز خانواده» نامیده شده است.
یکی از مسائل مهم مرتبط با مهدویت، موضوع «عدالت جهانی و چگونگی اجرای آن» است که دلایل عقلی و نقلی فراوان بر ضرورت تحقق آن وجود دارد. شیوه های متداول قضایی که بر شاهد و بینه و امارات تکیه دارند، نتوانسته است عدالت واقعی را به ارمغان آورد. لذا وجود روایات دال بر تحکیم (داوری) امام مهدی (عج) به باطن در منابع شیعی، شیوه قضایی جدیدی مبتنی بر «علم و فراگیر امام معصوم» را تایید می کند.