حجج اسلام والمسلمین محمد تقی سبحانی استاد راهنما، حمید رضا محمدی استاد مشاور و عبدالمجید زهادت استاد داور جلسه دفاعیه سطح ۳ رشته امامت در موضوع «معنای واژه “ولی” در سه قرن نخست» بود.

«امامت» به عنوان اولین و بزرگترین اختلاف امت اسلامی بعد از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله همواره مورد توجه اندیشمندان اسلامی واقع شده است. در واقع اولین مساله ای که امت اسلامی بعد از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله با آن مواجه بودند، بحث زمامداری امت بود.

مفهوم امامت از آغاز با بحث و واژه «ولایت» آمیخته است. از این رو «بررسی معنای واژه “ولی” در سه قرن نخست» مورد واکاوی قرار داده شد. چرا که عمده ادله ای که شیعه برای اثبات امامت امیرالمومنین علیه السلام اقامه کرده است، دارای کلماتی چون «ولی» و «مولا» بوده است و عمدتا پادشاهان و خلفای بعد نیز از همین واژگان برای انتقال خلافت و گماشتن فرماندار و والی بهره برده اند. با توجه به گستردگی آثار علما درباره این اختلاف وکشف معنای «ولی» و «مولا» که از آغاز غیبت صغری تا کنون ادامه یافته است، می توان نگاهی عمیق تر به این مساله داشت و برای بررسی این واژه ابعاد و زوایای بیشتری را مرور کرد.

در آثار متقدم نظریه‌های اشتراک لفظی و اشتراک معنوی بیان شده است. در پی بررسی‌های صورت گرفته پیرامون کاربست واژه «ولی» در قرآن، احادیث نبوی، احادیث اهل بیت علیهم السلام ، جملاتی از اصحاب و تابعان، اشعار شعرا و مکاتبات حکومتی، اشتراک معنوی واژه «ولی» در معنای «اولویت» قطعا ثابت است. حاصل اشتراک معنوی این است که معنای واژه «ولی» در صورت اطلاق استعمال، شامل «اولویت در تصرف» هم خواهد بود و در صورتی که گوینده خلاف این معنا را قصد کرده باشد، نیاز به اقامه قرینه قطعی بر خلاف این جریان وجود خواهد داشت اما در صورتی که اشتراک لفظی این واژه اثبات شود، برای کاربرد واژه «ولی» در «اولویت در تصرف» نیازمند قرینه معینه هستیم.

در این رساله حتی یک گام بیشتر از اشتراک معنوی قصد شده و در فصل دوم با توجه به استعمالات شارع و متفاهم عرفی اصحاب از این استعمالات، حقیقت شرعیه بودن واژه مذکور در معنای «اولویت در تصرف» و «سرپرستی» به اثبات رسیده است. با بررسی کلمات شارع این نتیجه به دست می آید که برخی از استعمالات ایشان در واژه «ولی» بدون قرینه معنای «اولویت در تصرف» را فهمانده است و در فقه نیز مطلقاً واژه «ولی» به همین معنا استعمال شده است.

در فصول سوم و چهارم استعمالاتی از اهل بیت، اصحاب و تابعین در قالب روایات و اشعار و مکاتبات تاریخی برای درک متفاهم عرفی از کلام شارع بیان شده است تا در راستای تثبیت حقیقت شرعیه مورد استفاده قرار گیرد.

در باب نتیجه این نگاشته می توان گفت: واژه «ولی» حقیقت شرعیه در معنای «سرپرستی» و «اولی بر تصرف» است و این سبب می شود احادیث غدیر و ولایت نص جلی در باب امامت امیرالمومنین علیه السلام محسوب شوند. در نتیجه شیعه برای اثبات مدعای خود از این احادیث نیازی به اقامه قرینه ندارد چرا که طبق نظر علما اصل بر این است که اگر لفظی حقیقت شرعیه شده باشد، حمل اولیه کلام شارع بر همان معنا استوار خواهد بود.