صحابه‌ای که به دست معاویه به شهادت رسیدند (۳)

صحابه‌ای که به دست معاویه به شهادت رسیدند (۳)

در سلسله یادداشت‌هایی به اقدامات معاویه ابن ابی سفیان در قتل های سیاسی صحابه رسول خدا (ص) اشاره شده که در یادداشت اول به نقش این حاکم اموی در شهادت امام حسن(ع) و عمار یاسر و مستندات آن پرداخته شد. در این بخش به شهادت یک صحابی دیگر اشاره می کنیم.

۳- حُجْر بن عَدی (م ۵۱ق)

حُجْر بن عَدِی بن جَبَله کندی، صحابی پیامبر(ص) و از یاران خاص امام علی(ع) و از بزرگان کوفه بوده است. حجر و برادرش، هانی، در زمان پیامبر اکرم (ص) اسلام آوردند و حجر از بزرگان بود که در زهد و تقوا و عبادت اشتهار داشته است. به نقل اهل تاریخ و حدیث، او را “حُجر الخیر” می‌خواندند.[۱] حجربن عدی را موثق و عابد و مستجاب الدعوه معرفی کرده اند.[۲] وی فقط از امیرالمؤمنین (ع) و عمار روایت کرده است.[۳] او از اعیان[۴] و فضلای[۵] صحابه بود و ذهبی (م ۷۴۸ق) او را شریف، فرمانبردار، آمر به معروف و ناهی از منکر و شیعه علی (ع) توصیف کرده است.[۶]

حجر در فتوحات اسلامی، از جمله نبرد قادسیه (سال ۱۴ یا ۱۵ یا ۱۶)، و نبرد جلولاء (سال ۱۶ یا ۱۷ یا ۱۹) حضور یافت.[۷] او در فتح شام نیز شرکت کرد و جزو لشکریانی بود که مَرج عَذراء را فتح کردند. در روایتی از وی به عنوان فاتح آنجا یاد شده است.[۸]

حجر در جنگ‌های مختلف از جمله جمل، صفین و نهروان از امرای لشکر امام علی (ع) و فرمانده مردان جنگی برخی قبائل بود.[۹]

حجر در دوران امام حسن (ع)، در سپاه او حضور داشت؛ هرچند موافق صلح با معاویه نبود و با لحنی تند اعتراض کرد و حضرت را به ادامه جنگ فراخواند. پس از آن، حجر نزد امام حسین (ع) رفت و دیدگاه خود را درباره جنگ با معاویه مطرح کرد، اما ایشان او را به متابعت از امام حسن (ع) فراخواند.[۱۰]

در دوران معاویه، چون مغیرة بن شعبه (حاکم کوفه) به دستور معاویه، حضرت علی(ع) را بر منبر لعن می‌کرد، حجر و عمرو بن حمق خزاعی همراه شماری از یاران خود، با او مخالفت نمودند.[۱۱] در سال ۵۰ قمری، وقتی عمرو بن حُرَیث شروع به بدگویی و ناسزا به امیرمؤمنان (ع) شد، حجر و یارانش به سوی او سنگ ریزه پرتاب کردند. در آن زمان، زیاد بن ابیه حاکم کوفه و بصره بود و در کوفه حضور نداشت. عمرو بن حریث نامه ای به زیاد بن ابیه نوشت و او را از اقدام حجر بن عدی با خبر ساخت. زیاد به سرعت به کوفه بازگشت و مأموران خود را فرستاد تا حجر و یارانش را دستگیر کنند. گروهی از ایشان کشته شدند و عده‌ای گریختند. حجربن عدی و سیزده تن دیگر دستگیر شدند. زیاد نامه‌ای علیه حجر و یارانش تنظیم کرد و آنها را همراه نامه و تعدادی از سپاهیان به سوی معاویه گسیل داشت.[۱۲]

چون حجر و یارانش به قریه مرج عذراء در دوازده میلی دمشق رسیدند، معاویه فرمان قتل آنان را صادر کرد،[۱۳] اما به شفاعت کسانی به حجر و شش نفر دیگر فرصت داده شد تا جان خود را با سَبّ علی (ع) نجات دهند، اما آنان نپذیرفتند و تن به کشته شدن دادند.[۱۴]

به روایت مسعودی، حجربن عدی نخستین مسلمانی بود که دست بسته و به قتل صبر (زجر کش) کشته شد.[۱۵] بعدها در سال ۶۷ هجری دو فرزند او به نام عبیدالله و عبدالرحمن نیز به دست مصعب بن زبیر به همین شیوه به شهادت رسیدند.[۱۶] حجر نخستین مسلمانی بود که در زمان فتوحات وارد مرج عذراء شد و آنجا را فتح کرد و نخستین مسلمانی بود که در آنجا کشته شد.[۱۷]

بنابراین او در راه دفاع از ولایت امام علی (ع) توسط معاویه به شهادت رسید. امیرالمؤمنین (ع) پیش‌تر به مردم عراق خبر داده بود که هفت نفر از شما در منطقه عذرا کشته می شوند که مَثَل آنها مانند اصحاب اخدود است.[۱۸] قرآن در آیات ۴ تا ۸ سوره بروج به ماجرای اصحاب اخدود اشاره کرده است. اصحاب اخدود مؤمنانی بودند که کافران آنان را به دلیل پایداری بر ایمان خود، در گودال‌های آتش می‌انداختند.

[۱] . ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج ۲ ص ۶۹۷٫

[۲] . ابن عبدالبر، یوسف، الاستيعاب في معرفة الأصحاب، مصر، مركز هجر للبحوث والدراسات العربية والإسلامية، ۱۴۴۰ق، ج ۲ ص ۳۷۸٫

[۳] . ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، ۱۴۱۵-۱۴۲۱ق، ج ۱۲ ص ۲۱۰٫

[۴] . ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابه، ج ۲ ص ۶۹۷٫

[۵] . ابن عبدالبر، یوسف، الاستيعاب في معرفة الأصحاب، ج ۲ ص ۳۸۴٫

[۶] . ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلا، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۰۵ق، ج ۳ ص ۴۶۳٫

[۷] . ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، القاهره، مکتبه الخانجی، ۱۴۲۱ق، ج ۸ ص ۳۳۷٫

[۸] . ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج ۱۲ ص ۲۱۱٫

[۹] . ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلا،

[۱۰] . دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، مصر، وزارة الثقافة والإرشاد القومي، ۱۹۶۰ م، ص ۲۲۰٫

[۱۱] . طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، مصر، دار المعارف، ۱۳۸۷ق، ج ۵ ص ۲۵۴٫

[۱۲] . سبط ابن جوزی، یوسف، مرآة الزمان، دمشق، دار الرسالة العالمية، ۱۴۳۴ق، ج ۷ ص ۲۲۴٫

[۱۳] . ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابه، ج ۲ ص ۶۹۷٫

[۱۴] . طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج ۵ ص ۲۵۷٫

[۱۵] . مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، بیروت، ۱۴۰۹ق، ج ۳ ص ۳.

[۱۶] . ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، القاهرة، الهيئة المصرية العامة للكتاب، الثانية، ۱۹۹۲م، ص ۳۳۴٫

[۱۷] . ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج ۸ ص ۳۳۹٫

[۱۸] . فسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة والتاریخ، بغداد، مطبعة الإرشاد، ۱۳۹۳ق، ج ۳ ص ۳۲۰٫

صلح امام حسن(ع) موثرترین شیوه مبارزاتی بود

فضیلت تراشی برای معاویه در ساخت احادیث صلح امام حسن علیه السلام