بیست و دومین نشست تخصصی «ماه امامت» با محوریت «ارتباطات هدفی علم تاریخ و علم کلام» برگزار شد
در ادامه سلسله نشست‌های تخصصی “ماه امامت”، بیست و دومین نشست از این سلسله با موضوع “ارتباطات هدفی علم تاریخ و علم کلام” عصر روز دوشنبه، پنجم آبان‌ماه ۱۴۰۴، در سالن اجتماعات بنیاد بین‌المللی امامت برگزار شد.
برگزاری نشست با همکاری سه نهاد علمی حوزوی
این نشست تخصصی به همت “گروه تاریخ امامت پژوهشکده امامت” و با مشارکت علمی “انجمن تاریخ حوزه‌ی علمیه” و “مرکز تخصصی امام‌شناسی” سازمان‌دهی و اجرا شد. این همکاری سه‌گانه نشان‌دهنده اهمیت موضوع و نیاز به بررسی ابعاد مختلف مسئله از منظرهای گوناگون علمی است.
حضور اساتید برجسته و صاحب‌نظر در حوزه‌های تاریخ و کلام
در این نشست تخصصی، جمعی از برجسته‌ترین اساتید و پژوهشگران حوزوی حضور داشتند. سخنرانان اصلی این نشست عبارت بودند از: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی فتحی، استاد مبرز کلام در موسسه آموزش عالی امام صادق(ع) و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر روح‌الله توحیدی‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. دبیری علمی این نشست نیز بر عهده حجت‌الاسلام والمسلمین محمد فرمهینی فراهانی، مدیر گروه مطالعات تاریخ امامت پژوهشکده امامت بود.
در این نشست تخصصی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد فرمهینی فراهانی دانش تاریخ امامت به عنوان حوزه‌ای میان‌رشته‌ای معرفی کرد که هدف آن کشف و تبیین سیر تاریخی تحقق امامت، کارکردهای اجتماعی و معرفتی آن و همچنین تبیین نقش امامان در صیانت از حقیقت دین دانست.
مباحث اصلی این جلسه به تعاملات میان دو دانش تاریخ و کلام اختصاص یافت. در بخش کلام، چهار هدف اصلی این دانش به ترتیب اولویت تشریح شد: «فهم گزاره‌های اعتقادی از متون دینی» به عنوان پایه‌ای‌ترین مرحله، «تنظیم و منظومه‌سازی گزاره‌های دینی»، «اثبات عقاید دینی» با ارائه ادله و شواهد، و در نهایت «دفاع از باورهای دینی» در برابر شبهات.
در ادامه، سه رویکرد اصلی درباره هدف مطالعه تاریخ مورد بررسی قرار گرفت: «رویکرد زیبایی‌شناختی» که به ارضای حس روایت‌پسندی انسان می‌پردازد، «رویکرد اخلاقی» که بر کسب عبرت از سرنوشت پیشینیان تأکید دارد، و «رویکرد شناختی» که به استخراج معرفت و شناخت از بستر تاریخ معتقد است.
حجت‌الاسلام فرمهینی در بخشی از این نشست تأکید کرد: «تعاملات میان تاریخ و کلام مربوط به حوزه خاص معرفتی است که تاریخ‌پژوهان و متکلمان را درگیر خود کرده و نپرداختن به مسائل آن سبب ایجاد گره‌های علمی می‌شود.»
تبیین اهداف و کارکردهای علم کلام با نگاهی جامعه‌ساز
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر فتحی در بخش اول نشست، به تبیین مبانی و اهداف علم کلام پرداختند. ایشان با ارائه تعریفی نوین از دین، تصریح کردند: “دین نزد ما تنها یک سلسله باورهای انتزاعی نیست، بلکه یک سبک زندگی جامع است که از سوی خداوند برای هدایت انسان ارائه شده است.” وی با تأکید بر این که توحید محور اصلی این سبک زندگی است، افزود: “توحید تنها یک مفهوم نظری نیست، بلکه روشی است برای سامان‌دهی تمامی شئون زندگی فردی و اجتماعی با محوریت حاکمیت خداوند.”
این استاد کلام با اشاره به اهداف علم کلام، خاطرنشان کرد: “هدف علم کلام تنها اثبات وجود خدا و مباحث عقلی مربوط به توحید و لوازم آن مانند نبوت، امامت و معاد نیست، بلکه ایجاد ایمان قلبی و ترجمه این ایمان به عمل صالح در تمامی عرصه‌های زندگی است.” ایشان با انتقاد از نگاه تقلیل‌گرایانه به علم کلام، تأکید کردند: “متکلم واقعی نمی‌تواند در برج عاج نشسته و تنها به مباحث نظری بپردازد، بلکه باید در تمامی زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه حضور فعال داشته باشد.”
تاریخ به مثابه منبعی برای عبرت‌آموزی و جامعه‌پردازی
در ادامه نشست، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر توحیدی‌نیا به بیان اهداف و کارکردهای علم تاریخ پرداختند. ایشان با استناد به آیات قرآن کریم، هدف اصلی علم تاریخ را “عبرت‌آموزی” دانستند و اظهار داشتند: “تاریخ تنها ثبت وقایع گذشته نیست، بلکه باید به مثابه معبری برای عبور از مشکلات کنونی و ساختن آینده‌ای بهتر مورد استفاده قرار گیرد.” این استاد تاریخ با تعریف مفهوم “عبرت” در منظومه فکری اسلامی، توضیح دادند: “عبرت به معنای توانایی شناخت الگوهای تکرارشونده در تاریخ و بهره‌گیری از آن‌ها برای حل مسائل جاری جامعه است.”
ارتباط هدفمند دو علم در مسیر سعادت جامعه
محور اصلی بحث در این نشست، بررسی “ارتباطات هدفی” بین علم تاریخ و علم کلام بود. در این بخش مشخص شد که هر دو علم با وجود روش‌ها و موضوعات متفاوت، در غایت نهایی مشترک هستند. دکتر فتحی در این رابطه ابراز داشت: “هم تاریخ و هم کلام در نهایت به دنبال تحقق سعادت جامعه هستند. کلام با ارائه چارچوب اعتقادی و ارزشی، جهت‌دهنده حرکت تاریخ است و تاریخ با ارائه تجربیات عملی ملت‌ها، زمینه‌ساز تحقق عینی اهداف کلام است.”
دکتر توحیدی‌نیا نیز با تأیید این دیدگاه، افزود: “تعامل صحیح بین این دو علم می‌تواند به تولد دانشی بین‌رشته‌ای بینجامد که هم از عمق نظری برخوردار است و هم توانایی پاسخگویی به مسائل عملی جامعه را دارا می‌باشد.”
آسیب‌شناسی تعامل تاریخ و کلام در فضای علمی حاضر
یکی از بخش‌های مهم این نشست، آسیب‌شناسی تعامل بین علم تاریخ و علم کلام در فضای علمی کنونی بود. دکتر توحیدی‌نیا در این رابطه به سه آسیب اصلی اشاره کردند:
“آسیب اول، فضای تقابلی حاکم بر رابطه این دو علم است. متأسفانه در بسیاری از موارد، تاریخ و کلام در مقابل هم قرار می‌گیرند، حال آن که این دو باید مکمل یکدیگر باشند.” ایشان آسیب دوم را “عدم تخصصی بودن بحث‌ها” عنوان کرده و توضیح دادند: “ورود افراد غیرمتخصص به این حوزه و طرح پرسش‌های کلی و غیردقیق، باعث شده است که بحث‌ها از عمق لازم برخوردار نباشند.” آسیب سوم از دیدگاه ایشان “شیوه نادرست ورود به بحث” بود: “ارائه دسته‌بندی‌های تحلیلی بدون پشتوانه فلسفه علم و مبانی معرفت‌شناختی قوی، از دیگر مشکلات فعلی است.”
راهکارهای پیشنهادی برای تعامل سازنده
در بخش پایانی نشست، راهکارهای متعددی برای تعامل سازنده بین تاریخ و کلام ارائه شد. از جمله این راهکارها می‌توان به “توجه به فلسفه علم و تبیین مبانی معرفت‌شناختی هر دو علم”، “بازتعریف علوم بر اساس جهان‌بینی اسلامی” و “پایان دادن به نگاه تقابلی و جایگزینی آن با نگاه تعاملی” اشاره کرد.
جمع‌بندی و تأکید بر تداوم گفت‌وگوهای تخصصی
در خاتمه نشست، شرکت‌کنندگان بر ضرورت تداوم چنین گفت‌وگوهای تخصصی و توجه به مبانی فلسفی علوم تأکید کردند. این نشست به عنوان سومین نشست از سلسله نشست‌های “روش‌شناسی تاریخ امامت (۳)” نشان داد که تعامل صحیح بین تاریخ و کلام می‌تواند افق‌های جدیدی در برابر پژوهشگران این عرصه بگشاید.
گفتنی است سلسله نشست‌های “ماه امامت” به همت گروه تاریخ امامت پژوهشکده امامت و با همکاری نهادهای علمی حوزوی، به صورت منظم برگزار می‌شود و هدف اصلی آن تقویت گفتمان علمی در حوزه تاریخ امامت و روش‌شناسی این دانش تخصصی است.
ثبت دیدگاه