جایگاه قرآن در کلمات امام هادی علیه السلام

امام معصوم مفسر قرآن

قرآن و اهل بیت علیهم السلام دو منبع مهم دین شناسی هستند که یادگار با ارزش رسول خدا صلوات الله علیه و آله بوده و خداوند تبارک و تعالی همه انسان ها را نسبت به این دو بازخواست می کند. (حدیث متواتر ثقلین: کافی، ج۱/ ص۲۹۴؛ مسند احمد بن حنبل، ج۳۵/ ص۴۵۶)

این دو به جهت پشتوانه علم الهی و مصونیت از خطا و اشتباه مرجع شناخت دین خدا قرار گرفته اند و کسی که از این دو، دانش خود را دریافت کند هرگز به خطا و اشتباه نخواهد افتاد و بر عکس کسی که خود را از این دو دور سازد و دین خود را از دهان مردم بگیرد همان مردم او را گمراه می سازند. (روضة الواعظین، ج۱/ ص۲۲)

نکته جالب اینکه این دو از هم جدانشدنی بوده و هر یک خود به دیگری ارجاع می دهد. قرآن مفسر خود را امام معصوم معرفی کرده و امامان علیهم السلام مستند سخنان خود را قرآن نشان می دهند.

هدایت قرآن به امام

امام کاظم علیه السلام به نقل از پدرانش از امام سجاد علیهم السلام در حدیث شریفی می فرماید: «وَ الْإِمَامُ يَهْدِي إِلَى الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ يَهْدِي‏ إِلَى‏ الْإِمَام‏؛ امام به قرآن راهنمای می کند و قرآن به امام هدایت می کند» (معانی الاخبار، ص۱۳۳) از اینرو سنت و سیره امامان علیهم السلام تبیین مسائل و معضلات علمی و دینی بر اساس آیات قرآن بوده است. کمتر مساله ای از مسائل دین است که امام برای تبیین آن به قرآن استناد نورزد. همه امامان اینگونه بوده اند از جمله امام هادی علیه السلام که این رویه را در مباحث عملی خود اجرا می کردند.

امام هادی علیه السلام همانند پدران گرامیشان آیات قرآن را در مطالب و کلمات خود استفاده می کردند و آیات را برای احتجاج بر دشمنان دین خدا به کار می بردند. ابن سکیت از اصحاب خاص امام هادی علیه السلام می گوید از ایشان پرسیدم؛ چرا قرآن با آموزش و گذر زمان باز هم هر روز بر تازگی اش افزوده می شود. حضرت پاسخ دادند «لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یَجْعَلْهُ لِزَمَانٍ دُونَ زَمَانٍ وَ لَا لِنَاسٍ دُونَ نَاسٍ فَهُوَ فِی کُلِّ زَمَانٍ جَدِیدٌ وَ عِنْدَ کُلِّ قَوْمٍ غَضٌّ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ» خداوند قرآن را برای زمان خاص و گروه خاصی قرار نداده؛ به همین جهت در هر زمان و برای هر گروه تازه و جذاب است (امالی، طوسی، ج۲، ص۸۷ ) از اینرو، آیات قرآن همواره محور گفتگوی امامان بوده و لازم است پیروانشان نیز قرآن را محور کلام خود قرار دهند. قرآن در هر عصری و برای هر ملتی سخن تازه و اندیشه ای پویا مطرح می کند و هیچ قومی از آن بی نیاز نیست.

به نمونه هایی از بیانات قرآنی امام هادی علیه السلام اشاره می شود:

 *۸۰ درهم انفاق

زمانی که متوکل نذر کرده بود که اگر مسمومیتش بر طرف شود مبلغ کثیری را در راه خدا انفاق کند، بعد از خوب شدنش متحیر مانده بود که چه مقدار میان فقرا انفاق کنند. هر یک از دانشمندان آن زمان به سوال وی پاسخی می دادند. یکی به هزار درهم، دیگری به ده هزار درهم و برخی به صدهزار درهم فتوا می دادند. از آنجا که فتاوا مستند نبود، متوکل راضی نمی گردید. خادم وی به او گفت اگر من پاسخ تو را مستند آوردم، چه به من پاداش میدهی؟ متوکل گفت صد هزار درهم به تو پاداش می دهم. خادم متوکل نزد امام هادی علیه السلام آمد و سوال متوکل را پرسید. امام فرمود باید ۸۰ درهم انفاق کند. متوکل که از این جواب باخبر شد پرسید از امام بپرس مستند کلامشان چیست. امام در پاسخ فرمود خداوند می فرماید:« لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَواطِنَ كَثِيرَة؛ به یقین خداوند شما را در موقعیت های فراوانی یاری کرده» (توبه/۲۶) موقعیت هایی که خداوند پیامبرش را یاری کرده شمردیم ۸۰ مورد بود و خداوند برای عدد ۸۰ واژه کثیره به کار برده است. از اینرو انفاق ۸۰ درهم کافی است.(احتجاج، ج۲/ ص۴۵۴)

*اسلام برای فرار از عقوبت الهی

فردی مسیحی را به جرم عمل شنیع زنا با زنی مسلمان نزد متوکل آورند که او پس از انجام این کار اسلام اختیار کرده بود. متوکل نسبت به حکم فرد مسیحی از فقهای حاضر در دربار سوال پرسید و هر کسی سخنی گفت. برخی به ساقط شدن حد و برخی به اجرای سه حد و برخی به فتاوای دیگر حکم می کردند. متوکل که به فتاوای غیر مستند اینان راضی نشده بود نامه ای به امام هادی علیه السلام فرستاد که حکم وی چیست. حضرت پاسخ دادند باید آنقدر شلاق زده شود تا از دنیا برود. فقهای حاضر در دربار گفتند ما چنین فتوایی در قرآن و سنت ندیده ام بپرسید از کجا چنین فتوایی داده اند. حضرت در پاسخ به این آیه اشاره نمودند: « فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ كَفَرْنا بِما كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ. فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إِيمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا؛ و آنگاه که عذاب ما را مشاهده کردند گفتند ما به خدای یکتا ایمان آورده و به آنچه شرک می ورزیدیم کافر شدیم.{اما} ایمان آنها برایشان نفعی نداشت چراکه عذاب ما را دیدند و ایمان آوردند» (غافر/۸۴و۸۵) بر اساس این آیه اگر کسی برای فرار از عقوبت الهی اسلام بیاورد، اسلام او نفعی نخواهد داشت.

زیارت غدیریه امام هادی دانشنامه فضائل قرآنی امیرالمؤمنین علیه السلام

نمونه کامل و تمام ارائه مستندات قرآنی امام هادی علیه السلام زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام در روز غدیر(المزار، ابن مشهدی، ص۲۶۳) است که توسط ایشان به یادگار مانده است. این زیارت که متشکل از آیات مرتبط با حضرت امیر، گزاره های تاریخی مرتبط با ایشان و فضائل اختصاصی ایشان و سایر اهل بیت علیهم السلام هست دانشنامه ای از فضائل قرآنی امیرالمؤمنین علیه السلام است. در این زیارت به حدود هفتاد آیه قرآن و بیش از دویست فضیلت امیرالمؤمنین اشاره شده است. در این زیارت شریف امام هادی به آیاتی همچون آیه ولایت، آیه تبلیغ، آیه صادقین، آیه تطهیر، آیه صراط مستقیم، آیه اهتداء، آیه جهاد، آیه سقایة الحاج، آیه ارتداد و آیات اطعام سوره هل اتی به خوبی استناد و استدلال کرده است.

زیارت جامعه کبیره جامع فضائل قرآنی اهل بیت علیهم السلام

امام علیه السلام در برخی موارد بدون اشاره به آیه ای مطالب خود را با واژگان مشار به آیات مستند می کردند. زیارت شریف جامعه کبیره (من لایحضره الفقیه، صدوق، ج۲، ص۶۱۰) که یادگار زیبای امام هادی علیه السلام و شناسنامه امام شناسی اهل بیت علیهم السلام است مملو از کلماتی است که هرچند صریح در آیات مربوطه نیست ولی مشخص است که به آیاتی خاص اشاره دارد. امام علیه السلام در این زیارت جامع فضائل و مقامات اهل بیت علیهم السلام با واژه « أَهْلَ‏ بَيْتِ‏ النُّبُوَّة» یا با واژه « وَ طَهَّرَكُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ أَذْهَبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ طَهَّرَكُمْ تَطْهِيرا» به آیه تطهیر(احزاب/۳۳)، با « أَهْل‏الذِّكْر» به آیه اهل الذکر (نحل: ۴۳)، با « أُولِي الْأَمْر» و با « وَ قَرَنَ طَاعَتَكُمْ بِطَاعَتِه‏» به آیه اولی الامر (نساء/۵۹) ، با « بَقِيَّةِ اللَّه‏» به آیه بقیت الله (هود/ ۸۶)، با « حِزْبِه‏» به آیه حزب الله (مائده/ ۵۶)، با « صِرَاطِه‏» به آیه صراط مستقیم (حمد/ ۶)، با « الصَّادِقُون‏» به آیه صادقین (توبه/۱۱۹)، با « الْمُصْطَفَوْن‏» به آیه اصطفاء(آل عمران/ ۳۳) با « ارْتَضَاكُمْ لِغَيْبِه‏» به آیه « فَلا يُظْهِرُ عَلى‏ غَيْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى‏ مِنْ رَسُول‏»(جن/۲۶و۲۷)، با « وَ رَضِيَكُمْ خُلَفَاءَ فِي أَرْضِه‏» به آیه « وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْض‏» (نمل/ ۶۲) با آیه « وَ شُهَدَاءَ عَلَى خَلْقِه‏» به آیه « لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاس‏» (بقره/ ۱۴۳) ،  با « وَ إِيَابُ الْخَلْقِ إِلَيْكُمْ وَ حِسَابُهُمْ عَلَيْكُم‏»  به آیات « إِنَّ إِلَيْنا إِيابَهُم‏ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا حِسابَهُم‏» (غاشیه/ ۲۵و۲۶)، با « وَ فَصْلُ الْخِطَابِ عِنْدَكُم‏» به آیه « وَ آتَيْناهُ الْحِكْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطاب‏» (ص/۲۰) با « وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِكُمْ فَقَدِ اعْتَصَمَ بِاللَّه‏» و با « وَ هُدِيَ مَنِ اعْتَصَمَ بِكُمْ » به آیه « وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيم‏» (آل عمران/ ۱۰۱) ، با « وَ الْأَمَانَةُ الْمَحْفُوظَة» به آیه « إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ » (احزاب، ۷۲)، با « وَ الْبَابُ الْمُبْتَلَى بِه‏» به آیه « وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّدا» (اعراف/ ۱۶۱)، با « وَ ضَلَّ مَنْ فَارَقَكُم‏ » به آیه « وَ لاَ الضَّالِّين‏» (حمد/۷)، با « وَ فَازَ مَنْ تَمَسَّكَ بِكُم‏» به آیه « وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظيما» (احزاب، ۷۱)،  با « وَ عَلَى مَنْ جَحَدَ وَلَايَتَكُمْ غَضَبُ الرَّحْمَن‏» به آیه « غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِم‏» (حمد/۷)، با « وَ لَكُمُ الْمَوَدَّةُ الْوَاجِبَة» به آیه مودت (شوری/۲۳)، با « وَ الشَّفَاعَةُ الْمَقْبُولَة» به آیه « وَ لا يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضى‏» (انبیا/ ۲۱) اشاره کرده است. این بیست آیه نمونه ای از فضائل اهل بیت علیهم السلام است که امام هادی در زیارت جامعه کبیره مستند به قرآن کریم بیان فرموده است.

از اینرو به نظر می رسد به پیروی از اهل بیت علیهم السلام لازم است رویکرد جدید و دوباره ای به قرآن صورت بگیرد و همه مباحث اعتقادی و دینی ما با آیات قرآن بازخوانی شود که اضافه بر مستحکم و مستند شدن مباحث دینی، برای مخاطبان و دین پژوهان مطلوب تر و برای شبهه کنندگان منکوب تر خواهد بود.

شخصیت شناسی معاویه در کلام امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)

امام هادی (علیه السّلام) در منابع معتبر تاریخی اهل سنّت از امامت تا شهادت