قلعه خیبر کجا است و چه ویژگی‌هایی دارد؟

پرسش

قلعه خیبر کجا است و چه ویژگی‌هایی دارد؟

پاسخ:

زمان آغاز جنگ خیبر

رسول خدا(ص) پس از بازگشت از «حدیبیه»؛ «نمیلة بن عبدالله لیثى»[۱] و به قولی «سباع بن عرفطه غفارى»[۲] را در مدینه‏ جانشین خود قرار داد و به سمت خیبر حرکت کردند.‏ خیبر با مدینه هشت برید(حدود ۱۶۰ کلیومتر) فاصله دارد.[۳] (هر برید تقریباً ۱۲ میل است). و لذا منطقه خیبر با مدینه حدود سه روز (در مقیاس آن زمان) فاصله داشت.[۴]

در بین راه، پیامبر اکرم(ص) برای کم کردن قدرت یهودیان خیبر، بین منطقه خیبر و غطفان حرکت کردند تا مانع کمک‌رسانی مردم منطقه غطفان به یهودیان منطقه خیبر شود؛ اما «عیینة بن حصن فزارى» با چهار هزار نفر از «غطفان» براى کمک یهودیان رهسپار شد، و چون پیامبر(ص) از این قضیه خبر یافت، کسی را نزد وى فرستاد تا باز گردد و نصف میوه «خیبر» از آن او باشد؛ اما «عیینه» پیشنهاد رسول خدا را نپذیرفت و گفت: از هم‌پیمانان خویش جدا نمی‌شوم. خداى متعال هم ترس و بیم را بر وى چیره ساخت، تا بدون هیچ حقّ حساب و قراردادى با مردان «غطفان» از میدان رزم کنار کشید و یهودیان را تنها گذاشت.[۵]

جنگ خیبر در ماه صفر، یا جمادى الاولى، یا ربیع الاول،[۶] سال هفتم هجرى به وقوع پیوست.[۷]

تعداد قلعه‌های خیبر

در مورد تعداد قلعه‌های خیبر نقل‌های متعددی بیان شده است. برخی از مورّخان تعداد آن‌را شش قلعه که نام آنها «سلالم»، «قموص»، «نطاه»، «قصاره»، «شق»، «مربطه» است، ذکر کرده‌اند.[۸] برخی دیگر؛ قلعه «صعب بن معاذ»، «ناعم»، «قلعة زبیر» و «وطیح» را نیز گفته‌اند.[۹] برخی دیگر نیز قلعه «أبىّ»، «بری‏ء» و «سلام» که نام دیگر «قلعه بنى أبى حقیق‏» است، را آورده‌اند.[۱۰]

از میان این قلعه‌ها؛ اولین قلعه‌ای که فتح شد، قلعه «ناعم» بود.[۱۱] و بعد از آن، قلعه «قموص حصن بن ابی حقیق» فتح شد.[۱۲] سپس قلعه «صعب بن معاذ» که دارای مواد غذایی بیشتری از مکان‌های دیگر بود، فتح شد.[۱۳] آخرین قلعه‌هایی که از خیبر فتح شد، قلعه‌های «وطیح» و «سلالم» بود.[۱۴] محاصره این قلعه‌ها ۱۴ روز طول کشید؛[۱۵] و سرانجام این دو قلعه با دست امام علی(ع) فتح شد.[۱۶]

[۱]. ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج ۲، ص ۳۲۸، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، بی‌تا.

[۲]. کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، ج ۲، ص ۸۱، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.

[۳]. همان.

[۴]. مقریزی، تقی الدین، امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، تحقیق، نمیسی، محمد عبدالحمید، ج ۱، ص ۳۰۶، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

[۵]. همان، ص ۳۰۹٫

[۶]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۵۲، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.

[۷]. یعقوبی، احمد بن أبی‌یعقوب‏، تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص ۵۶، بیروت، دار صادر، چاپ اول، بی‌تا.

[۸]. همان.

[۹]. الطبقات الکبرى، ج‏ ۲، ص ۸۱٫

[۱۰]. امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، ج ‏۸، ص ۳۸۲٫

[۱۱]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عبدالموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج ۶، ص ۳۶، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق؛  ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج ۴، ص ۱۹۲، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.

[۱۲]. عصفری، أبو عمرو خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص ۳۷، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق؛ ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر(تاریخ ابن خلدون‏)، ج ۲، ص ۴۵۳، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.

[۱۳].  تاریخ ‏ابن‌خلدون، ج ‏۲، ص ۴۵۳٫

[۱۴]. همان.

[۱۵]. بیهقی، ابو بکر احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق: قلعجی، عبدالمعطی، ج ۴، ص ۲۲۵ – ۲۲۶، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.

[۱۶]. ر. ک: «امام علی(ع) و جابجا کردن در خیبر»، ۶۸۵۰۳؛ «روز بخشیده شدن فدک به حضرت زهرا(س)»، ۲۷۱۵۴؛ «آیات جنگ خیبر در قرآن» ۲۷۶۰۳٫