حسین بن روح نوبختی
نیابت امام زمان(عج)
پس از درگذشت نایب دوم امام زمان در سال ۳۰۵ق، حسین بن روح به مقام نیابت منصوب شد. وی پیش از آن، از كارگزاران مالی مورد اعتماد و نزدیك محمد بن عثمان بود[۱]،[۲] و محمد بن عثمان او را رابط خویش با دیگر وكلا در بغداد قرار داد.[۳]
در نامه امام زمان(عج) در تأیید حسین بن روح آمده است:
«ما او (حسین بن روح) را می‌شناسیم، خداوند تمام خوبی‌ها و خوشنودی‌های خویش را به وی بشناساند و او را با عنایت خود خرسند گرداند. از نامه او آگاه شدیم و در مسؤولیت واگذار شده به وی اطمینان داریم. او نزد ما دارای مقامی است كه موجب شادی وی خواهد شد. خداوند احسان خود را نسبت به وی زیاد گرداند.»
با اینكه وكلای نائب دوم در بغداد حدود ده نفر بودند، اما محمد بن عثمان در زمان بیماری، ابن روح را قائم‌مقام خود و سفیر صاحب الامر خواند و از شخصیت‌های شیعه خواست پس از مرگش به او رجوع كنند.[۴] چنانكه علامه مجلسی نوشته، روزی كه نایب دوم درگذشت، حسین بن روح در منزل او جلوس كرد و خادم محمد بن عثمان صندوقچه‌ای را كه ودایع امامت در آن بود، به حسین بن روح تحویل داد.[۵] پس از مدتی در ۶ شوال ۳۰۵ق، اولین توقیع از سوی حضرت مهدی در تأیید حسین بن روح صادر شد.[۶]
از برخی نقل‌ها چنین برمی‌آید كه موقعیت ابن روح، بر عكس سفیر اول و دوم، در بین امامیه آشكار بود و به همین دلیل، عده‌ای از شیعیان بر آن شدند تا وكلای نواحی خود را نادیده گرفته و مستقیما با سفیر سوم در تماس باشند.[۷]
وكلا و كارگزاران
حسین بن روح با همكاری ده وكیل در بغداد و دیگر وكلا در سایر بلاد اسلامی، فعالیت‌های خود را در سمت نیابت آغاز كرد. نام برخی كارگزاران و وكلای او از این قرار است:
محمد بن نفیس در اهواز كه اولین توقیع امام زمان در دوره حسین بن روح به دست او منتشر شد.
جعفر بن احمد بن متیل
ابو عبد الله كاتب
احمد بن متیل
احمد بن ابراهیم نوبختی
ابوسهل نوبختی
محمد بن حسن صیرفی در بلخ
محمد بن جعفر اسدی رازی در ری
حسن بن علی وجناء نصیبی در نصیبین
محمد بن همام اسكافی
قاسم بن علاء در آذربایجان
محمد بن علی شلمغانی كه بعدها دچار انحراف شد و از سمت وكالت عزل شد.[۸]
موقعیت در دربار
حسین بن روح در زمان حیات محمد بن عثمان، نفوذ بالایی در دربار عباسی داشت و كمك‌های مالی از ناحیه مقامات دولتی به او می‌رسید.[۹] پس از عهده‌دار شدن نیابت نیز در زمان مقتدر عباسی در دستگاه عباسیان نفوذ داشت و مورد احترام آنان بود. علت این موقعیت او از یك سو نفوذ خاندان نوبختی بود و از سوی دیگر وزارت ابوالحسن علی بن محمد از آل فرات كه از هواداران شیعیان بودند[۱۰].[۱۱] به گفته ام كلثوم دختر محمد بن عثمان، در این مدت، اموالی از آل فرات به حسین بن روح می‌رسید.[۱۲] از دیگر دلایل جایگاه حسین بن روح در دربار، مواضع محتاطانه وی دانسته شده كه سعی داشت خود را از شورش‌های آن دوران، مانند قرامطه دور نگه دارد.[۱۳]
اما با روی كار آمدن حامد بن عباس در مقام وزارت كه از مخالفان شیعه حمایت می‌كرد، مشكلاتی برای حسین بن روح به وجود آمد.[۱۴]
پنهان‌شدن
برخی منابع از پنهان‌شدن حسین بن روح، مدتی پس از انتصاب به نیابت امام زمان(ع) خبر داده‌اند. مدت این دوره دقیقا مشخص نیست و احتمالاً بین سال‌های ۳۰۶ تا ۳۱۱ق، در دوران وزارت حامد بن عباس بوده است.[۱۵] بنا به نوشته شیخ طوسی، در این دوران، محمد بن علی شلمغانی سفیر و رابط او با مردم بود.[۱۶] اطلاعات چندانی از این دوره در دست نیست.
زندانی‌شدن
حسین بن روح نوبختی از سال ۳۱۲ تا ۳۱۷ق، در زندان مقتدر، خلیفه عباسی حبس بود. در منابع شیعی دلیلی برای زندانی‌شدن او ذكر نشده اما برخی پژوهشگران بر اساس نقل اهل سنت، دو قول را گفته‌اند:
خودداری حسین بن روح از پرداخت اموال به دیوان حكومت
ارتباط با قرامطه كه آن زمان بر بحرین مسلط بودند.[۱۷]
برخی از پژوهشگران معاصر، سبب حبس او را شهرتش در مقام نیابت، ارتباط با شیعیان و مقبولیت او در ساماندهی وضعیت آنان و جمع‌آوری نامه‌ها و وجوهات و تسلیم آنها به حضرت مهدی دانسته‌اند.[۱۸] اما برخی نیز معتقدند دستگیری او به سبب دشمنی شلمغانی و به دست محسن بن علی بن فرات (پسر علی بن فرات وزیر و از طرفداران شلمغانی) در دوران وزارت علی بن فرات در سال‌های ۳۱۱ ـ ۳۱۲ق انجام شده است.[۱۹]
پس از آزادی او از زندان، به دلیل وجود چهره‌های سرشناس از خاندان نوبخت در حكومت كه جایگاه‌های مهمی هم داشتند، دیگر كسی نتوانست مزاحمتی برای او ایجاد كند.[۲۰]
پی نوشت ها
[۱] جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۱۹۲.
[۲] ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۲۲۲.
[۳] صدوق، كمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۰۱و۵۰۲.
[۴] طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۷۱.
[۵] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۵، ص۲۱۱.
[۶] طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۷۲.
[۷] جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۱۹۸.
[۸] جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۱۹۶.
[۹] غفارزاده، زندگانی نواب خاص امام زمان، ۱۳۷۵ش، ص۲۳۷.
[۱۰] جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۱۹۸.
[۱۱] جعفریان، حیات فكری و سیاسی ائمه، ۱۳۸۱ش، ص۵۸۳.
[۱۲] طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۷۲.
[۱۳] عظیم‌زاده تهرانی، علل دستگیری حسین بن روح نوبختی، ۱۳۸۲ش.
[۱۴] جعفریان، حیات فكری و سیاسی ائمه، ۱۳۸۱ش، ص۵۸۳.
[۱۵] عظیم‌زاده تهرانی، علل دستگیری حسین بن روح نوبختی، ۱۳۸۲ش.
[۱۶] طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۰۳و ۳۰۴.
[۱۷] عظیم‌زاده تهرانی، علل دستگیری حسین بن روح نوبختی، ۱۳۸۲ش، به نقل از ذهبی در تاریخ الاسلام.
[۱۸] موسوی، كسائی، پژوهشی پیرامون زندگی سیاسی و فرهنگ نواب اربعه، ۱۳۷۸ش.
[۱۹] عظیم زاده تهرانی، علل دستگیری حسین بن روح نوبختی، ۱۳۸۲ش.
[۲۰] موسوی، كسائی، پژوهشی پیرامون زندگی سیاسی و فرهنگ نواب اربعه، ۱۳۷۸ش.
یادکرد از حسین بن روح نوبختی در منابع کهن (سده‌های ۴ تا ۸ هجری)
ثبت دیدگاه