بسم الله الرحمن الرحیم

با نزدیک شدن به عید غدیر، شور و حالی در خیابان ها به راه می افتد که رنگ و روی شهر را تغییر می دهد و مردم با پوشیدن لباس نو و زیبا، اظهار شادمانی می کنند. در سال های اخیر برگزاری جشن های گسترده- که نمونه آن در برگزاری جشن های ۱۰ کیلومتری غدیر، انعکاس می یابد – با استقبال پرشور مردم و دوستداران امیر عالم وجود، دیدنی می شود. اما با آغاز این جشن ها این پرسش ذهن برخی را درگیر می کند که پیشینه و سرچشمه برگزاری این جشن ها، به آل بویه برمی گردد یا از جانب شریعت نبوی بر آن تأییدی یافت می شود؟ از سوی دیگر برخی از عالمان اهل تسنن این ابهام را طرح نموده اند که نخستین کسى که این عید را بدعت نهاد، معزّ الدوله ابوالحسن على بن بُوَیْه بود.( نویری، نهایه الارب، ۱/۱۷۷) و برخی مانند مقریزى نیز با تکرار همین ادعا، سال ۳۵۲ را سرآغاز بدعت گذاری این عید می داند.( مقریزی، الخطط، ۲/۲۲۲)
منشأ این پرسش و شبهه از جائی سرچشمه می گیرد که با توجه به همت ستودنی آل بویه در برگزاری جشن های غدیر، که چادرها برمی افراشتند و پارچه ها می آویختند و با زینت و لباس های نو، بیرون می آمدند و طبل و شیپور می نواختند و تا سحرگاهان اظهار شادمانی نموده و شتر قربانی می کردند و با راه انداختن دسته های شادی به زیارت کاظمین می رفتند و نماز عید غدیر به جماعت برپا می نمودند و آن قدر تأثیر گذار بود که اهل تسنن نیز برای جا نماندن از این قدرت نمائی شیعیان، روز بیست و هشتم ذیحجه را که سالگرد ورود پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ابوبکر در غار بود به عنوان «یوم الغار» عید می­گرفتند.(محمد رضا جعفری، آیین های دینی –شیعی) اما با توجه به منابع تاریخی و روایی، به مطالب دیگری بر می خوریم از جمله اینکه گزارش هایی دلالت دارد که در همان روز غدیر، اصحاب به دستور رسول خدا صلی الله علیه و آله تبریک و تهنت می گفتند و ابوبکر و عمر نیز از تبریک گویندگان بودند به گونه ای که حتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله زنان را از جمله همسران خود را بر تهنیت گوئی به امیرمؤمنان دستور فرمودند.(امینی، الغدیر، ۱/۲۷۱ و ۲۷۵)

همچنین رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان سفارش نمود که روز غدیر را عید بگیرد همان گونه که در سنت انبیاء بوده که وقتی خداوند وصی یا امامی برای آنان برمی گزید آن روز را عید قرار می دادند(کلینی، کافی، ۴/۱۴۹) و این سنت در انبیاء بنی اسرائیل نیز انجام می گرفت.( کوفی، تفسیر فرات کوفی، ۱۱۸)

امیرمومنان علیه السلام نیز در روز جمعه‌ای که با عید غدیر همراه شده بود در ضمن خطبه‌ای، مطلبی را فرمود که تا آن روز در دوران خلفا، کتمان شده بود: ” ای گروه مومنان، امروز دو عید بزرگ و عظیم برای شما است”. (طوسی، مصباح المتهجد، ۲/۷۵۴)

در روایات فراوان دیگر از میراث مکتوب امامیه بر عید بودن و روز سرور و شادمانی در روز غدیر تاکید شده است(حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۰/۴۴۴) و پس از پرسش راویان از امامان علیهم السلام که آیا عیدی برتر از فطر، قربان، جمعه و عرفه وجود دارد؟ به برتر بودن روز غدیر تأکید می نمودند.در روایتی از امام صادق علیه السلام در پاسخ فرمودند: بله برتر، بزرگ تر و با شرافت تر نزد خداوند است و آن روزی است که خداوند دین را کامل نمود و روزی است که علی علیه السلام را به عنوان راهنما قرار داد. (کوفی، تفسیر کوفی، ۱۱۸٫) همچنین در روایتی که شیخ صدوق انعکاس داده امام علیه السلام غدیر را به برترین عید معرفی می کند(صدوق، خصال، ۲/۳۹۴) . در روایاتی دیگر به روشنی به عید بودن برای اهل بیت و شیعیان تصریح شده است که جهت تفصیل بیشتر می توان به الغدیر علامه امینی مراجعه شود. (امینی، الغدیر، ۲۷۱-۲۹۰)

امامان افزون بر تأکید به شیعیان ، خود نیز بر برگزاری جشن همت می گماردند همان گونه که در تاریخ گزارش شده که امام رضا علیه السلام در روز عید غدیر، مجلس جشن بر پا می نمود و طعام برای خانه ها می فرستاد و خدمتگزاران و اطرافیان خود را  لباس نو می پوشاند و از فضیلت های این روز برای آنان نقل می کرد. (زاد المعاد، مفاتیح الجنان، ۲۰۹)

گفتنی است شیعیان نیز این روز را جشن می گرفتند و به شادی و فرح می پرداختند همان گونه که مسعودی متوفای ۳۴۵ در «التنبیه والأشراف» مى گوید: «فرزندان على علیه السلام و شیعیان او این روز را بزرگ می شمارند؟»( مسعودی، النتبیه و الاشراف، ۲۲۱) روشن است که برگزاری این مجالس، پیش از دوران آل بویه بوده و  از جهت تاریخى پیش از آنچه که نویرى و مقریزى سال ۳۵۲  ادّعا کرده ، تألیف شده است.

در پاسخ از بدعت جلوه دادن برپائی این جشن به نظر می رسد واژه بدعت در مقابل سنت به کار می رود و به معنای هر چه پیش از آن در شرع نبوده و مخالف کتاب، سنت، اجماع و عمل صحابه است آمده است. اساساً بدعت نوعی گمراهی و نحوه ای تصرف در دین محسوب می شود که به افزودن یا کاستن شریعت منجر می شود.( سبحانی، البدعه مفهومها، حدها و آثارها، ۲۳-۳۰) بنابراین آنجا که نوآوری، ربطی به دین و شریعت نداشته باشد، بلکه به عنوان یک مسأله عرفی و عادی انجام گیرد، بدعت نخواهد بود. مثلاً اگر ملتی یک روز خاص را برای خود به عنوان روز جشن و شادی معین کند اما نه به این قصد که شرع چنین دستوری داده است، چنین کاری بدعت نیست هرچند شایسته است حِلّیت و حُرمت آن از جهات دیگری مورد بحث و بررسی قرار گیرد. از اینجا روشن می شود که بسیاری از نوآوری های بشری در زمینه هنر، ورزش، صنعت، و … از قلمرو بدعت اصطلاحی بیرون بوده و آنچه درباره آنها مطرح است مسأله حلال و حرام بودن آنها از جهات دیگر است که خود ملاک و مقیاس خاص خویش را دارد.

همچنین منظور از امر تازه و بی سابقه در دین این است که با هیچ یک از قوانین و مقررات جزئی و کلی اسلام هماهنگی و سازگاری نداشته باشد، و نتوان مقررات کلی اسلام را بر مصادیق جدید و تازه، تطبیق کرد. از این رو نمی توان هرکاری که پیامبر انجام نداده اند را بدعت دانست چنانکه ابن تیمیه نیز می گوید: سنت آن چیزی است که دلیل شرعی بر آن اقامه می شود که شامل فرمانبرداری خدا و رسول می شود؛ حال رسول خدا صلی الله علیه و آله در زمان خویش انجام داده یا نداده باشد. (ابن تیمیه، مجموعه الفتاوی، ۲۱/۳۱۷٫)

حال پیرامون برگزاری جشن غدیر در صورتی که مستند قرآنی و روایی آن ثابت شود عنوان بدعت بر آن صدق نمی کند و از مفهوم بدعت خارج می شود.

از سوی دیگر، بزرگی روز غدیر آن قدر روشن است که حتی فرد یهودی نیز عظمت آن را دریافته و بنا بر نقل مسلم نیشابوری چنین سخنی را به عمر گفته است: اگر چنین روزی -هجدهم ذی الحجه- در دین ما رخ می داد ما آن‌ را عید قرار می‌دادیم. (مسلم نیشابوری، صحيح مسلم، ٨/ ٢٣٨)
پس از سخن یهودی، از هیچ یک از حاضران از جمله عمر بن خطاب انکار و مخالفتی صورت نگرفت.( امینی، الغدیر، ۱/۲۸۳) حال وقتی یک فرد یهودی، جایگاه این روز مهم را درک می کند و برپائی مراسم عید و فرح و شادی را  به دلیل عظمت آن را می فهمد چگونه عده ای گویا از روی تعصب و جهل و به صرف نبود چنین جشن هائی در سلف صالح برگزاری جشن و سرور را در این روز بدعت می شمارند؟

برگزاری جشن و اظهار شادمانی و سرور در روز غدیر با توجه به دیدگاه شیعیان نه تنها بدعت نیست بلکه یکی از مصادیق قطعی سنت است که به آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام مستند است زیرا از راه برگزاری مراسم جشن و سرور، اظهار مودت نسبت به خاندان اهل بیت علیهم السلام صورت می گیرد و در ضمن اصل کلی محبت به خاندان پیامبر اکرم صلی لله علیه و آله قرار می گیرد که قرآن می فرماید: «به ازاى آن [رسالت‏] پاداشى از شما خواستار نيستم، مگر دوستى درباره خويشاوندان.»( شوری/ ۲۳) از این رو اصل کلی محبت به پیامبر و اهل بیت علیهم السلام و نزدیکان او از امور مسلم اسلامی است که مورد پذیرش فریقین می باشد و بنا بر دیدگاه شیعیان برگزاری جشن های اعیاد و موالید امامان علیهم السلام نوعی اظهار محبت است و عنوان بدعت بر آن صدق نمی کند. به عبارت روشن تر گاهی مطلبی به صورت کلی جزء دین است ولی مصداق آن در شرائط مختلف متفاوت می شود. یکی از این مسائل کلی، مودت و اظهار محبت به پیامبر و اهل بیت علیهم السلام است که هر زمانی به شکلی می توان آن را ابراز کرد که در روز غدیر جشن گرفتن یکی از راه­های اظهار محبت به آن حضرت است. از این رو کاری خارج از دین نیست که به پای دین گذاشته شده باشد.

علامه امینی در کتاب گرانسنگ «الغدیر» تاکید می کند که این عید اختصاص به شیعه ندارد گر چه تعبد شیعه به این عید، بیشتر از دیگر فِرَق اسلامی است؛ سپس گزارش هائی از دانشمندان اهل سنت نقل می کند که بر عید بودن روز غدیر تصریح نموده اند از جمله ابن‌طلحه شافعی می گوید: روز غدیر خم روز عید است که در آن روز اولویتی که برای رسول خدا بوده است برای علی علیه السلام قرار داده شده که مقامی بس بزرگ و جایگاهی بلند مرتبه است از اینرو روز عید و سرور برای محبانش شده است. همچنین ابن‌خلکان نیز کلمه عید را برای روز غدیر به کار برده است. ایشان موارد دیگری از عالمان اهل سنت که چنین روزی را با نام عید قرین نموده اند بیان کرده است( الغدیر، ۱/۲۶۸) پس باید این عالمان از اهل سنت را نیز بدعت گذار دانست.

در جمع بندی چنین نتایجی حاصل شد که پیش از آل بویه نیز در سیره اهل بیت علیهم السلام برگزاری چنین آئینی وجود داشته و مستند به روایات آن بزرگواران است و مفهوم بدعت به هر آن چه از دین نباشد اطلاق می شود که بنا بر دیدگاه شیعه، برگزاری جشن غدیر برگرفته از دین است و بزرگی غدیر را شخص یهودی نیز درک نموده که اگر چنین روزی در دین ما بود آن را عید می گرفتیم. همچنین جشن گرفتن در غدیر مصداق ابراز مودت به خاندان اهل بیت علیهم السلام است افزون بر آن که عید نامیدن غدیر انحصار به شیعه ندارد بلکه برخی از عالمان اهل سنت نیز، روز هجدهم ذی الحجه را عید نامیده اند.

مکه مکرمه-۱۳ ذی الحجه ۱۴۴۴