اتهام یا واقعیت؟ تحلیل انتقادی نقش کوفیان و مفهوم تشیع در عصر امام حسین علیه‌السلام

اتهام یا واقعیت؟ تحلیل انتقادی نقش کوفیان و مفهوم تشیع در عصر امام حسین علیه السلام

هرساله با آغاز ماه محرم و صفر، شبکه های ماهواره ای وهّابیت و فضاهای مجازیِ جریانات مخالف شیعه، پر می شود از این ادعای ناروا که شیعیان امام حسین علیه السلام را به کوفه دعوت کردند و ایشان را به شهادت رساندند. برای این ادعای ناصحیح، برنامه های مختلف ضبط می کنند و میزگردها می گذارند و بر این انگاره نادرست خود به هدفِ فریبِ مخاطب و بدنام کردن شیعیان، پافشاری می کنند. ما در این یادداشت، با یک تحلیل عقلایی و منطقی و با ارائه اَسناد و شواهدگوناگون تاریخی، به مخاطبان ثابت خواهیم کرد که این ادعا، صحیح نیست و اتفاقا بر خلاف آنچه آنان بیان می کنند می باشد و شیعیان هیچ نقش کلیدی در به شهادت رساندن امام حسین علیه السلام نداشتند، بلکه عوامل اصلی به شهادت رساندن امام حسین علیه السلام جریانات ضدّ اهل بیت علیهم السلام بودند.

مفهوم شیعه در دوران امیر المومنین علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام

شیعه در زمان امیر المومنین علی علیه السلام تنها به کسانی که قائل به خلافت و امامت الهی بلافصل ایشان بعد از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بودند، اطلاق نمی شد، بلکه به کسانی که خلیفه اول و دوم را قبول داشتند ولی عثمان را قبول نداشتند و زعامت سیاسی حضرت علی علیه السلام را پذیرفته بودند نیز اطلاق می شده است و لذا در جنگ صفین، انبوهی از لشکریان حضرت را همین افراد تشکیل می دادند و از آنان به شیعه علی تعبیر می شد و در مقابل آن، شیعه معاویه یا شیعه عثمان به کار می رفت.[۱]

برای اثبات قتل یک انسان، چه سرنخ ها و شواهدی ما را در یافتن جنایت کاران کمک می رساند؟

فرض کنید شخصی بی گناه، به جایی دعوت شده است و او را به قتل رسانده اند، طبیعتا اگر به کمک شواهد

بتوانیم فرد صادر کننده ی کشتنِ آن فرد بی گناه و افرادی که در صحنه، ماجرای قتل او را رقم زده اند و دست اندرکاران آن جنایت را کشف کنیم، توانسته ایم عاملان اصلی کشته شدن آن فرد مظلوم را شناسایی نماییم و با اطمینان بگوییم که فلان افراد، آن شخص بی گناه را کشته اند، در ماجرای شهادت امام حسین علیه السلام هم مساله همین گونه است، نمی توان به صرف ادعا و فریب های تبلیغاتی بگوییم، فلان گروه و جماعت، یا پیروان مذهبی خاص، امام حسین علیه السلام و یارانش را به شهادت رسانده اند، باید به تاریخ و اسناد و شواهد رجوع نماییم و بنگریم چه کسی یا کسانی عاملان شهادت حضرت بودند؟چه کسی دستور قتل ایشان را صادر کرده است؟ چه کسانی فرماندهان لشکر جنایت کار بودند؟ عرصه جنگ با حضرت را به وجود آوردندو صحنه گردان آن ماجرای فجیع شدند؟ تاریخ در این زمینه بسیار روشن است و جای هیچ شبهه ای وجود ندارد.

راهبرد بنی امیه برای بدنام کردن شیعیان امیرالمومنین علی علیه السلام

یکی از راهبردهای بنی امیه در طول تاریخ بدنام کردن شیعیان بوده است. طبق بخشنامه های رسمی حکومت بنی امیه از زمان معاویه، آنان  از همان آغاز به دنبال آن بودند که شیعیان را، به خصوص در شهر کوفه بدنام و بی آبروکنند، این مساله بعد از ماجرای کربلا به دلیل عمق جنایتی که در کربلا انجام داده بودند، پر رنگ تر شد و آنان مدعی شدند که شیعیان، امام حسین علیه السلام را به کوفه دعوت کردند و ایشان را به شهادت رساندند؛ تا اولا خود را از بازخواست افکار عمومی نجات بخشند و ثانیا شیعیان را بدنام کنند و به عنوان عاملان شهادت امام حسین علیه السلام در طول تاریخ معرفی کنند، طبری در تاریخ خود اشاره ای به این پروژه اُموی دارد، او می گوید :

وقتی معاویه، مغیره بن شعبه را به عنوان والی عراق منصوب کرد، به او دستور داد برای شیعیان امیر المومنین علی علیه السلام، عیب تراشی کند، مغیره نیز می گوید من کارهایی در این زمینه انجام دادم… [۲] این رویکرد در قبال شیعیان تا الان نیز جریان دارد. البته معاویه نسبت به کوفه دو رویکرد ویژه اتخاذ کرده بود؛ یکی برخورد سخت و قتل و کشتار و آوراه کردن شیعیان کوفه به جهت تشیع زدایی از آن شهر شیعه نشین[۳]، و دیگری برخورد فرهنگی با جریانات شیعه و پیروان اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه وآله، که با پروژه بدنام کردن شیعیان علی علیه السلام آغاز شد و در وهله اول، شهر کوفه را نشانه رفته بود.

 عاملان و مباشران شهادت امام حسین علیه السلام

در ماجرای شهادت امام حسین علیه السلام، با ملاحظه اسناد تاریخی می توان دریافت که یزید بن معاویه که آن زمان از سوی پدرش به عنوان خلیفه و حاکم مسلمانان تعیین شده بود، در نامه ای تهدید آمیز دستور به قتل امام حسین علیه السلام در صورت عدم بیعت، صادر می کند و مشخص است که کسی چون یزید که قدرت سیاسی دارد می تواند دستور قتل فرزند رسول خدا صلی الله علیه وآله را صادر کند. در نامه یزید به والی مدینه آمده است که : از حسین (علیه السلام ) و عبدالله بن عمر و عبدالله بن زبیر بیعت محکمی بگیر که دیگر عذری نداشته باشند و تاکید می کند که این چند نفر حتما باید بیعت کنند.[۴]

یزید در نامه اش به عبیدالله بن زیاد می گوید که اطلاع یافته ام که حسین به سوی عراق در حرکت است سپس درخواست می کند که نگذارد که امام حسین علیه السلام به اهداف خود برسد و در صورت لزوم او را بکشد.[۵]

شناخت عاملان شهادت امام حسین علیه السلام

از مواردی که می توان به هویت و اعتقاد کسانی که امام حسین علیه السلام را به شهادت رساندند پی برد، این است که بدانیم صحنه گردانان قتل امام حسین علیه السلام، چه کسانی بودند؟

در ماجرای شهادت امام حسین علیه السلام، کسی که بیشترین نقش را در کوفه دارد، عبیدالله بن زیاد است که حاکم کوفه است و در مذهب او هیچ کسی نگفته است که شیعه اعتقادی بوده است، بر عکس واضح است که او از بنی امیه و ا دشمنان سرسخت اهل بیت علیهم السلام است، افراد دیگری که در این عرصه مسئولیت دارند همچون عمر سعد و شمر بن ذی الجوشن و خولی و سنان بن انس که مباشر در قتل امام حسین علیه السلام در گودال قتلگاه هستند، نیز شیعه اعتقادی نیستند.

لشکر عمر سعد در کربلا، عثمانی مذهبان واز بنی امیه و از اهل شام بودند

با بررسی منابع تاریخی به این نتیجه می رسیم که سربازان لشکر عمر سعد درکربلا همه بر غیر مذهب شیعه اعتقادی بودند؛ از بنی امیه و عثمانی مذهبان گرفته تا لشکریانی از شام، به طور مثال طبق اسناد تاریخی وقتی زهیر بن قین از سپاه عمر سعد جدا می شود او را صدا می زنند و می گویند: تو عثمانی مذهب بودی چرا الان به سویی رفته ایی که تُرابی مذهبند؟و چون آن زمان به شیعیان اعتقادی تُرابی می گفتند، این نشانه خوبی است که بدانیم در لشکر عمر سعد شخصی با رویکردِ شیعه اعتقادی وجود نداشته است زیرا معنا ندارد این حرف به زهیر بن قین زده شود، در حالی که به ادعای غیر شیعیان در لشکر عمر سعد انبوهی از شیعیان اعتقادی حضور داشتند و باعث کشته شدن امام حسین علیه السلام شدند! [۶]

نامه نویسان به سیدالشهدا علیه السلام چه کسانی بودند ؟

از موارد مهمی که جریان های ضد شیعی بدان بسیار توجه دارند و بر آن تاکید می کنند، این است که شیعیان کوفه برای امام حسین علیه السلام نامه نوشتند و ایشان را به کوفه دعوت کردند و سپس حضرت را به شهادت رساندند. اما باید دید واقعا کسانی که به امام علیه السلام نامه نوشتند همه شیعه اعتقادی بودند ؟ جواب خیر است، زیرا که در آن زمان در شهر کوفه طیف های گوناگونی زندگی می کردند، گرچه در آن زمان شیعه و سنی به معنای امروزی پر رنگ نبوده است، ولی در شهر کوفه شیعیان اعتقادی، عثمانی مذهبان، خوارج، و مسلمانانی که تمایلی به هیچ یک از این افکار و مذاهب نداشته، هم زندگی می کردند و نصف جمعیت شهر کوفه به خصوص با اقدامات ضد جمعیتی که معاویه در طول بیست سال حکومت خود انجام داده بود، از غیر شیعیان تشکیل می شد و این خود نشانه ای مناسب برای ردّ ادعای جریانات غیر شیعی است که عامل قتل امام حسین را شیعیان کوفه می دانند.

نامه نویسان به محضر امام حسین علیه السلام از شهر کوفه به سه دسته تقسیم می شوند

یک: گروهی که از شیعیان اعتقادی بودند و به حضرت نامه نوشتند، آنان یا در این راه به شهادت رسیدند یا دستگیر و روانه زندان شدند و یا آوراه و تبعید شدند و یا در کربلا به همراه حضرت به شهادت رسیدند، کسانی چون حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه و قیس بن مسهر از این گروه اند.

دوم : کسانی که از شیعیان اعتقادی به شمار نمی رفتند بلکه به طمع دنیا، به حضرت نامه نوشتند، ولی متاسفانه با اقدامات رعب آور عبیدالله بن زیاد در کوفه، پایشان لغزید و با وجود دعوت از امام، نهایتاً در مقابل حضرت قرار گرفتند، در بین این افراد، چهره هایی که به اذعان منابع رجالی اهل سنت از اصحاب رسول اکرم صلی الله علیه و آله هستند، هم وجود دارد، امام حسین علیه السلام در روز عاشورا، آنان را مورد خطاب قرار داد و سرزنش فرمود. شبث بن ربعى، حجّار بن ابجر، قيس بن اشعث و… از این جمله اند.[۷]

سوم : افرادی که تابع اعتقاد خاصی نبودند و نمی توان آنان را از شیعیان اعتقادی به شمار آورد و نه جزء عثمانی مذهبان، بلکه منابع اهل سنت آنان را گاها از اصحاب رسول اکرم صلی الله علیه و آله برشمردند. آنان در ماجرای کربلا با وجود دعوت از حضرت، به دلایل مختلفی،امام را یاری نکردند، سلیمان بن صرد و مسیّب بن نجبه را می توان از این دسته بر شمرد.

نتیجه: ادعای کشته شدن امام حسین علیه السلام به دست شیعیان، مساله ای است که باید با اسناد و مدارک معتبر ثابت شود و در این قضیه ما هستیم و مدارک تاریخی. با بررسی اسناد موجود، نه تنها شهادت امام حسین علیه السلام توسط شیعیان اعتقادی به اثبات نمی رسد، بلکه شهادت ایشان با ذکر شواهد مختلف، توسط جریان هایی که از ابتدا با اهل بیت علیهم السلام دشمن بودند، به اثبات می رسد.نقش عثمانی مذهبان و خوارج و پیروان بنی امیه، آل مروان و آل زیاد در کشتن سیدالشهدا علیه السلام پر رنگ است و آنان صحنه گردان اصلی شهادت امام حسین علیه السلام بودند.

پی نوشت:

[۱] وقعه صفين از نصر بن مزاحم،  ص۵۰۴ و۵۰۵

[۲] تاریخ طبری، ج۴، ص۱۸۸

[۳] شهادت حجر بن عدی و تعداد زیادی از اصحاب بدری رسول اکرم صلی الله علیه و آله در جنگ صفین،که از شیعیان امیرالمومنین علیه السلام بودند به دستور معاویه رقم خورده است.

[۴] تاریخ طبری، ج۵ ص۳۳۸

[۵]  تاریخ یعقوبی، ج۲ ص ۲۴۲

[۶] بلاذری، انساب الاشراف،ج۳ ص ۱۸۴ : فقال له عزرة بن قیس: انک لتزکی نفسک. وقال عزرة لزهیر بن القین: کنت عندنا عثمانیاً فما بالک؟ فقال: والله  ما کتبت الی الحسین ولا ارسلت الیه رسولاً ولکن الطریق جمعنی وایاه فلما رایته ذکرت به رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) وعرفت ما تقدم علیه من غدرکم ونکثکم ومیلکم الی الدنیا، فرایت ان انصره واکون فی حزبه حفظاً لما ضیعتم من حق رسول الله.-

– لشکری از شام در کربلا حضور داشتند: رجوع شود به : کتاب کافی شیخ کلینی، ج۷، ص۵۹۵

[۷] امام حسین علیه السلام در روز عاشورا خیانت کاران کوفی که نامه دعوت برای حضرت نوشته بودند مورد خطاب و سرزنش قرار داد: فنادى يا شبث بن ربعى ويا حجار بن أبجر ويا قيس ابن الاشعث ويا يزيد بن الحارث ألم تكتبوا إلى أن قد أينعت الثمار واخضر الجناب وطمت الجمام وإنما تقدم على جندك لك مجند فأقبل قالوا له لم نفعل فقال سبحان الله بلى والله لقد فعلتم (تاریخ طبری، ج۴ ص۳۲۳ )

چشم اندازی به ساختار فرهنگی ـ سیاسی کوفه در آستانه قیام عاشورا

چرا در زیارت عاشورا همه بنی امیه را لعن میکنیم؟