رساله «نقد و بررسی نظریه انسان کامل در آراء صوفیان» با درجه عالی دفاع شد
در جلسه‌ای علمی و تخصصی که در تاریخ سوم آبان‌ماه ۱۴۰۴ در بنیاد بین‌المللی امامت برگزار شد، رساله سطح سه با عنوان «نقد و بررسی نظریه انسان کامل در آراء صوفیان» با موفقیت به دفاع گذاشته شد و با کسب درجه «عالی» مورد تأیید داوران قرار گرفت.
محقق و استاد راهنما
این پژوهش ارزشمند به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا اسحاقیان و با راهنمایی علمی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی پاکدل به سرانجام رسیده است.
هدف و اهمیت پژوهش
محور اصلی این رساله، واکاوی و نقد یکی از اساسی‌ترین نظریه‌های مکتب تصوف، یعنی «نظریه انسان کامل» است. در چکیده این تحقیق آمده است که صوفیه و عرفا با تکیه بر این نظریه، برای انسانی که مراحل سلوک عرفانی را طی کند، مقامی قائل می‌شوند که می‌تواند «مظهر اسم ولیّ الله» شده و ولایت بر کل هستی پیدا کند.
این رساله با اشاره به ریشه‌یابی تاریخی، خاطرنشان می‌کند که این نظریه نخست توسط صوفیان اهل سنت (صوفیان عامه) و با اهدافی مانند اثبات برتری مشایخ و اقطاب صوفی طرح‌ریزی شد. با این حال، متأسفانه این اندیشه به مرور به برخی جریان‌های منتسب به تشیع نیز نفوذ کرده و موجب تحریف در آموزه‌های ناب شیعی و ایجاد آسیب‌های جدی به مبانی امامت شده است.
با توجه به جایگاه رفیع مسئله امامت در شیعه، این تحقیق درصدد برآمده تا با تبیین، تحلیل و سپس نقد این نظریه بر مبنای عقل، کتاب (قرآن) و سنت، ناسازگاری ذاتی آن با نظام فکری شیعه را به طور مستدل آشکار سازد.
ساختار و فصول رساله
این پژوهش علمی در قالب پنج فصل اصلی و یک خاتمه سازمان‌یافته است:
فصل اول: کلیات و مفاهیم
بررسی مفاهیم پایه‌ای مانند تصوف، انسان کامل و امامت.
آشنایی اجمالی با تاریخچه و معیارهای فرقه صوفیه.
واکاوی پیشینه بحث انسان کامل.
فصل دوم: مبانی نظریه انسان کامل
تبیین و نقد مبانی توحیدی این نظریه، از قبیل: وحدت شخصی وجود، فناء فی الله و تجلی اسماء و صفات الهی.
تبیین و نقد مبانی سلوک عرفانی، از جمله: ریاضت‌های شدید، زهد افراطی، تلقین اذکار، استفاده از موسیقی و سماع، عشق مجازی، و نظریه خطرناک «سقوط تکالیف» و اباحیگری.
فصل سوم: اوصاف و شئون انسان کامل
شرح، تحلیل و نقد صفاتی که عرفا برای انسان کامل برمی‌شمرند، مانند: اتصاف به الوهیت، دارا بودن ولایت مطلقه، خلافت الهی، نبوت انبائی، علم لدنی، عصمت، ضرورت وجودی و یگانگی در هر عصر.
فصل چهارم: مصادیق انسان کامل
بررسی مصادیق مختلفی که صوفیان برای انسان کامل معرفی کرده‌اند (مانند اقطاب صوفیه، ختم الاولیاء و…).
سنجش تطبیقی این مصادیق با مبانی و اوصاف پذیرفته‌شده در فصول قبل.
نقد مسئله «امامت و مهدویت نوعیه» در نزد صوفیه.
فصل پنجم: نقد همسان‌پنداری
این فصل به بررسی و نقد دیدگاه‌های برخی محققان که سعی در همسان‌سازی «انسان کامل عرفانی» با «امام معصوم در شیعه» داشته‌اند، می‌پردازد و شباهت‌ها و تفاوت‌های این دو مفهوم را به طور مبسوط تبیین می‌کند.
نتیجه نهایی
این رساله با دفاعی موفقیت‌آمیز و کسب عالی‌ترین رتبه، گامی مهم در روشن‌سازی مرزهای اعتقادی میان عرفان اصیل اسلامی-شیعی و آموزه‌های وارداتی صوفیانه برداشته و بر ناهمخوانی نظریه «انسان کامل» صوفیان با مبانی توحیدی و امامتی مذهب تشیع تأکید کرده است.
ثبت دیدگاه