شانزدهمین نشست ماه امامت به همت پژوهشکده امامت بنیاد بین المللی امامت و با مشارکت انجمن علمی امامت حوزه علمیه و کمیته مرکزی کرسی‌های آزاد اندیشی حوزه‌های علمیه، با موضوع «بازخوانی تحولات امامت پژوهی در یکصد سال حوزه علمیه قم»، در تاریخ ۵ آبان ۱۴۰۳ با حضور جمعی از دانش پژوهان امامت برگزار گردید.
در این نشست علمی ارائه دهنده موضوع علمی حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی یارمحمدیان، مدیر گروه مطالعات تبیینی پژوهشکده امامت و ناقد موضوع آقای دکتر سعید طاووسی مسرور، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بودند و دبیری علمی این نشست را حجت الاسلام والمسلمین محمد فراهانی پژوهشگر گروه تاریخ پژوهشکده امامت برعهده داشت.
جایگاه رفیع مقام امامت
در ابتدا، دبیر نشست علمی حجت الاسلام والمسلمین محمد فراهانی با اشاره به جایگاه رفیع مقام امامت در نظام معرفتی دینی در میان شیعیان از صدر اسلام تاکنون و دغدغه آنان، به سیر تحول تاریخی امامت‌پژوهی و مقابله با آن در صد سال اخیر با تاکید بر فعالیت‌ها و اقدامات انجام شده در حوزه علمیه قم پرداختد.
ایشان تاسیس حوزه علمیه قم را با روی کار آمدن حکومت پهلوی و آغاز فعالیت‌های پیچیده، منظم و برنامه‌ریزی شده علیه امامت مانند کسروی‌ها، حکمی زاده ها و قلمدران دانستند و از این جریان به عنوان منحرفان مقام امامت یاد کردند.
در ادامه حجه الاسلام والمسلمین محمدتقی یارمحمدیان از حضور آقای دکتر طاووسی در بنیاد بین المللی امامت و خواندن مقاله ایشان تشکر کردند و جهت نوشتن این مقاله را حضور در همایشی به همین مناسبت برشمردند.
رویکردهای امامت پژوهی
مدیر گروه مطالعات تبیینی پژوهشکده امامت، رویکردهای امامت پژوهی را در پنج محور امامت حدیث محور، درون مذهبی، کلامی و تطبیقی، امامت فلسفی و عرفانی و امامت تاریخی، مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند و تاکید کردند که همه این رویکردها که در تاریخ امامت پژوهیِ امامیه در طی قرن ها وجود داشته، در یکصد سال حوزه علمیه قم نیز با فراز و فرودهایی ظهور و بروز داشته است.
امامت‌پژوهی در آثار اعلام
ایشان در ادامه امامت پژوهی در آثار اعلام در سه بخش مراجع و زعمای حوزه علمیه، اندیشمندان و اندیشوران در طول تاریخ صد سال اخیر تقسیم بندی کردند و از مراجع تقلید و شخصیت های علمی که زحمات زیادی در زمینه امامت‌پژوهی کشیدند، یاد کردند.
رویکردهای کژ اندیش در مباحث امامت
وی سه محور دیگر در کنار رویکردهای امامت پژوهی را برشمرد که از آنها به عنوان کج اندیشان در مباحث امامت یاد می‌کنند که عبارتند از منحرفان امامت، فروکاهندگان مقام و صفات امامت و جریان‌های غلوگرا در امامت باوری و تندرو در باب شعائر.
در ادامه ایشان از جریان‌های انحرافی مانند فرقه شیخیه، بابیه و بهائیه به عنوان بنیانهای جریان انحرافی امامت یاد کردند و این فرقه‌ها را زمینه ساز در سه محور کژفکری بعد از تشکیل حوزه علمیه قم ارزیابی کردند و در این زمینه انگیزه‌ها و روش‌ها را کاملا متفاوت دانستند و در کنار این فرقه‌ها به بررسی پدیده شوم عالمان درباری مانند سنگلجی، و… پرداختند وی فقر و تنگدستی و نیز اختلال اخلاقی و روانی در شخصیت برخی از چهره های منحرفان را از دیگر ریشه های انحراف این افراد و این طیف ارزیابی کردند.
منشاء انحرافات و وریشه‌ها
ایشان در بخشی از سخنان خود به آغاز انحرفات امامت در قم پرداختند و افزودند: برخی طلاب قم با چهره هایی از منحرفان بحث امامت تهران مانند کسروی ارتباط گرفتند و اینچنین انحراف در امامت قم آغاز شد» ایشان علی اکبر حکمی زاده آغازگر امامت انحرافی در قم دانستند و در ادامه از سید ابوالفضل برقعی با بیش از ۹ اثر مهم مرتبط با امامت و از حیدر علی قلمداران با سه کتاب مهم در این زمینه یاد کردند که تفکراتشان تاکنون در تهران، اصفهان و تبریز با عنوان سلفیگری ایرانی ادامه دارد.
معرفی جریان‌ها و شخصیت‌ها
دکتر سعید طاووسی مسرور، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به نقد مقاله حجت الاسلام والمسلمین محمد تقی یارمحمدیان پرداختند و گفتند پرداختن و نوشتن این گونه مقالات کار بسیار دشوار و پر زحمت است که انواع جریان‌ها و شخصیت‌ها معرفی شوند و از ایشان بابت نوشتن این مقاله تشکر کردند و این مقاله را خواندنی و جذاب دانستند.
سپس به بررسی انحرافات اعتقادی و کلامی افراد و ارتباط آن با شخصیت و روحیه فردی منحرفان پرداختند.
عدم معرفی برخی آثار امامتی
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی از نیاوردن برخی آثار امامتی مانند الخمس في ضوء مدرسة أهل البیت علیهم السلام و دیگر آثار در مقاله و اینکه “آیت الله العظمی مرحوم صافی چه زمانی، چه کتابی نوشتند یا آیت الله نجم الدین طبسی به چه منظوری و در چه مقطع تاریخی آثار مهدویت را نوشت؟” به عنوان اشکال یاد کردند.
از دیگر اشکالات ایشان به مقاله مذکور این است که برای فروکاهان مقام امامت هیچ ملاک و معیاری مشخص و معین نمی‌کنند و در کنار منحرفان قرار می‌دهد و بدون هیچ اصول و قاعده به افراد برچسب فروکاهنده خورده است.
اگر ملاک و معیار ایشان مشخص نباشد، خیلی از افراد داخل در این طیف و جریان خواهد شد و زیاد جالب به نظر نخواهد رسید.
ایشان بین اعتقاد به مقامات امامت و عدم قبول روایات بی‌سند و ضعیف در باب معجزات و کرامات حضرات معصومین علیهم السلام تفاوت ماهوی قائل شدند و این دو را دو مقوله جدا از هم دانستند.
ایشان در ادامه به برخی اشکالات نگارشی، روشی، ارجاع دهی مبهم و منطقی نبودن تاریخ فهرست منابع موجود در مقاله پرداختند و افزودند: «در مقاله روند و سیر بحث آمده ولی از تحولات در این مقاله خبری نیست و این مقاله تحول را نشان نمی‌دهد» و از ایشان خواستند جهت تقویت مقاله از منابع کمکی به عنوان ارجاع استفاده کنند.
در ادامه حجه الاسلام والمسلمین محمدتقی یارمحمدیان در جملات کوتاهی به اشکالات مطرح شده پاسخ داده و گفتند تحولی که ناقد گرانقدر در مقاله به دنبال آن هستند در بخش امامت پژوهی پس از انقلاب اسلامی به خوبی نشان داده شده است.
ثبت دیدگاه