برگزاری مدرسه بهاره غدیر پژوهی در مدرسه تاریخ
روز یکشنبه ۱۸ خردادماه ۱۴۰۴، مدرسه بهاره غدیر پژوهی به همت مدرسه تاریخ و با همکاری موسسه مهدیه قم برگزار شد. این رویداد با حضور اساتید برجسته حوزه غدیر، پژوهشگران، و جمعی از علاقه‌مندان و دانش‌پژوهان در محل مهدیه قم، به عنوان گامی علمی و معنوی در راستای تعمیق مباحث تاریخی و اعتقادی پیرامون واقعه غدیر برگزار شد.
این مراسم در ساعت ۱۵ با قرائت آیاتی از قرآن کریم آقای طاهر حسینی آغاز گردید. سپس، مداح اهل بیت علیهم‌السلام، آقای حمزه علیپور، با مدیحه‌سرایی در مدح حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فضای معنوی مراسم را طنین‌انداز ساخت.
دبیری علمی این مدرسه به عهده حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر روح‌الله کاظمی بود .
در بخش علمی این نشست، حضرت آیت‌الله العظمی کریمی جهرمی دام‌ظله‌الوارف، در سخنرانی افتتاحیه خود، بر اهمیت و جایگاه موضوع غدیر در تاریخ اسلام و ضرورت بازخوانی علمی و دقیق این واقعه تاکید کردند.
آغاز مراسم:
این مدرسه علمی در فضایی معنوی آغاز شد و در نخستین بخش آن، آیت‌الله کریمی به تبیین اهمیت غدیر و رسالت مدرسه غدیر پژوهی پرداختند. ایشان با اشاره به جایگاه روز غدیر در تاریخ اسلام، آن را به عنوان یکی از سه محور بنیادین تشیع برشمردند و بیان کردند: «ماهیت تشیع با سه موضوع به‌روشنی تبیین می‌شود؛ عاشورا، نیمه شعبان و روز مبارک غدیر. این سه مناسبت، ستون‌های اصلی هویت شیعی هستند و هر یک، نقشی اساسی در پایداری و سرفرازی این مکتب ایفا می‌کند.»
برجسته‌سازی نقش مدرسه غدیر پژوهی:
آیت‌الله کریمی با تأکید بر وظیفه سنگین این مدرسه، گفتند: «مدرسه‌ای که به نام خجسته و مبارک غدیر احداث شود، باید نیازهای بزرگ جامعه تشیع را پاسخگو باشد. این مدرسه باید غدیرشناسانی را پرورش دهد که بتوانند پیام آسمانی و الهی ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام را به همه جهان ابلاغ نمایند.»
ایشان همچنین از برگزارکنندگان و دست‌اندرکاران مدرسه خواستند که اساس کار را بر تقوا و پاکی بنا نهند و هدف غایی را تربیت غدیرشناس خالص و عبد صالح خدا معرفی کردند.
بیان اهمیت واقعه غدیر
در بخش دیگری از سخنرانی، آیت‌الله کریمی با استناد به آیات قرآن به ویژه آیه «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ» و «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» به اهمیت غدیر اشاره کردند. ایشان تأکید کردند که روز غدیر، روز تکمیل دین و اتمام نعمت الهی بر مسلمانان است و این اهمیت، در پرتو ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام معنا پیدا می‌کند.
بازخوانی روایت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها
آیت‌الله کریمی سپس به روایت تاریخی ملاقات محمود بن لبید با حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها اشاره کردند و سخنان حضرت را درباره نقش بی‌بدیل غدیر بازگو نمودند. ایشان گفتند: «حضرت صدیقه طاهره در پاسخ به سؤال درباره ولایت امیرالمومنین فرمودند: حدیث غدیر برای اثبات ولایت کافی است و بعد از این حدیث، دیگر نیازی به سخن یا سندی نیست.»
این نقل، به عنوان والاترین ارزیابی از جریان غدیر معرفی شد و شرکت‌کنندگان را به درک ژرف‌تر این واقعه تاریخی و الهی فراخواند.
جایگاه شعر و هنر در احیای غدیر
آیت‌الله کریمی در ادامه، به نقش شعرا در پاسداشت غدیر اشاره کردند و با ذکر سروده‌های حسان بن ثابت در وصف ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام، بیان داشتند: «رسول خدا با شنیدن اشعار زیبای حسان، فرمودند: «لا ذلت یا حسان معیداً به روح‌القدس ما نثرتنا به لسان»؛ این کلمات الهی از زبان تو جاری شد و به تأیید روح‌القدس خواهد رسید.»
ایشان تأکید کردند که هرکس با قلم و زبان خود به نشر معارف غدیر بپردازد، سهمی ارزشمند در زنده نگه داشتن این حقیقت جاویدان خواهد داشت.
توصیه‌ها و آرمان‌ها
در پایان سخنان خود، آیت‌الله کریمی با دعا برای موفقیت دست‌اندرکاران این مدرسه علمی و همه پژوهشگران و دلسوزان این راه، گفتند: «فرصت‌های عمر را مغتنم بشمارید و با تمام توان، در راه شناساندن روز غدیر و مقام امیرالمومنین علیه‌السلام به نسل‌های امروز و فردا بکوشید. این راه، راه نصرت پیامبر اسلام و احیای نام امیرالمومنین است.»
جریان‌شناسی احزاب حاضر در غدیر
پس از ایشان، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی معماریان به جریان‌شناسی احزاب و گروه‌های حاضر در واقعه غدیر پرداختند و ابعاد مختلف این جریان‌ها را واکاوی کردند.
سخنرانی محوری: غدیر، یک عملیات بزرگ تاریخی
در بخش اصلی این برنامه، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی معماریان، استاد تاریخ اسلام، به ارائه تحلیلی دقیق و مستند از واقعه غدیر و زمینه‌های تاریخی آن پرداخت. وی در ابتدای سخنرانی خود با بیان اینکه «غدیر مهم‌ترین رخداد عمر پیامبر صلی‌الله علیه و آله است»، اظهار داشت:
«ما در هیچ واقعه دیگری از زندگی رسول خدا این حجم از تذکر، تأکید، فرمان الهی و آمادگی عملیاتی را نمی‌بینیم. غدیر نه یک اعلام نمادین، بلکه یک عملیات گسترده بود که با طراحی دقیق پیامبر اکرم و با حضور فعال بازیگران مختلف اجتماعی، سیاسی و اعتقادی به اجرا درآمد.»
وی با اشاره به رایج‌ترین شبهات پیرامون غدیر، از جمله این که «چگونه ممکن است چنین واقعه‌ای در کمتر از سه ماه به فراموشی سپرده شده باشد؟»، پاسخ داد:
«مشکل از آن‌جاست که غدیر را صرفاً یک اعلام یا جشن در نظر گرفته‌ایم، در حالی که یک پروژه سنگین و مواجهه‌ای چندلایه بین پیامبر و جریان‌های سازمان‌یافته مخالف بود.»
جریان‌شناسی اجتماعی مدینه پس از غدیر
حجت‌الاسلام معماریان بخش عمده‌ای از سخنرانی خود را به تحلیل نقش گروه‌های چهارگانه جامعه مدینه در ماجرای پس از غدیر اختصاص داد. وی با تقسیم جامعه به چهار جریان اصلی یعنی: منافقین، طُلقا (مسلمانان تازه‌وارد مکه پس از فتح)، انصار و اهل‌بیت علیهم‌السلام (یا بنی‌هاشم)، به تبیین ویژگی‌ها، نقاط قوت، ضعف و میزان اثرگذاری هر یک پرداخت.
منافقین: با بهره‌گیری از نفوذ پنهان، نفوذ در لایه‌های اجتماعی و نزدیکی ظاهری به پیامبر، اما بدون توان عملیاتی مستقل.
طُلقا: با تکیه بر ثروت، انسجام حزبی و سابقه قریشی، اما بی‌ریشه اعتقادی و سابقه جنگ با اسلام.
انصار: وفادار به پیامبر و اهل رشادت، اما درگیر اختلافات قبیله‌ای دیرینه و بی‌ثباتی در تصمیم‌گیری سیاسی.
بنی‌هاشم و اهل‌بیت علیهم‌السلام: دارای تایید الهی، مشروعیت پیامبرانه و ظرفیت‌های مالی، اما با نیروی انسانی کم و جوان و تبلیغات منفی مخالفان.
وی در جمع‌بندی اظهار داشت:
«مخالفان غدیر، با درک دقیق از فرصت فقدان پیامبر، از سال‌ها پیش برای نفوذ در رهبری جامعه اسلامی نقشه کشیده بودند. اتحاد منافع سه جریان نخست (منافقین، طلقا و بخشی از انصار) در کنار مهار توان عملیاتی اهل‌بیت، زمینه‌ساز انحراف مسیر خلافت و شکل‌گیری سقیفه شد.»
غدیر، نه یک روایت بلکه یک برنامه عملیاتی
استاد معماریان در پایان تأکید کرد:
«پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله، از آغاز حجّةالوداع تا لحظه غدیر، گام به گام همه ابعاد را برنامه‌ریزی کرده بودند. غدیر، یک کار نمادین نبود؛ یک عملیات سیاسی، اعتقادی، اجتماعی و تمدنی بود. و بدون شناخت دقیق از جریان‌های مخالف و تحولات آن دوران، نمی‌توان به تحلیل صحیحی از فاصله کوتاه غدیر تا سقیفه رسید.»
پرسش و پاسخ، معرفی آثار و جمع‌بندی
در ادامه برنامه، جلسه پرسش و پاسخ میان استاد معماریان و مخاطبان برگزار شد و به پرسش‌های علمی حاضران پیرامون ماهیت نفاق، وضعیت جریان طلقا پس از فتح مکه، تأثیرگذاری انصار، و وضعیت اهل‌بیت علیهم‌السلام پس از رحلت پیامبر پاسخ داده شد.
همچنین، از جدیدترین اثر پژوهشی استاد معماریان در حوزه جریان‌شناسی پس از غدیر که قرار است به زودی منتشر شود، معرفی اولیه به‌عمل آمد. این کتاب، با عنوان موقت «از غدیر تا سقیفه؛ تحلیل جریان‌ها و پیمان‌های پنهان»، در آستانه انتشار قرار دارد.
تبیین زیارت غدیریه
در بخش دیگر این نشست تخصصی، در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین مشکوری، در سخنرانی خود، با موضوع تاریخ غدیر در زیارت غدیریه، به تحلیل تاریخ غدیر در زیارت غدیریه امام هادی علیه‌السلام پرداختند و نکات ارزشمندی را در این زمینه ارائه کردند.
استاد محمدحسین مشکوری به ارائه تحلیلی مفصل از زیارت غدیریه امام هادی (علیه‌السلام) پرداخت؛ زیارتی که به‌عنوان متنی کم‌نظیر در میراث حدیثی شیعه، در قرن ششم توسط ابن مشهدی در کتاب «المزار» نقل شده و سندی طلایی دارد که به‌واسطه بزرگانی چون شیخ طوسی، شیخ مفید، کلینی و حتی نواب خاص امام عصر (عج) به امام هادی (علیه السلام) منتهی می‌شود.
استاد مشکوری در تبیین محتوای زیارت، محورهای زیر را برجسته ساخت:
فضیلت سبقت در ایمان امیرالمؤمنین (علیه السلام)
بر اساس تعابیر زیارت، علی (علیه السلام) نخستین مؤمن به پیامبر (ص) بود، درحالی‌که دیگران هنوز در زمره مشرکان قرار داشتند. این نکته در تحلیل تاریخی با روایات اهل سنت نیز تطبیق‌پذیر است.
تحلیل دقیق واقعه غدیر و اصطلاح «مَولى»
امام هادی (علیه السلام) در زیارت شریف با آوردن تعبیر «و جعلک أولى بالمؤمنین من أنفسهم»، به وضوح تأکید می‌ورزد که «مولى» در حدیث نبوی «من كنت مولاه فهذا علی مولاه» به معنای «اولی به تصرف» است. این دیدگاه ریشه در قرائت قرآنی از آیه‌ی «النبی أولى بالمؤمنین من أنفسهم» دارد و خلاف دیدگاه عامه مبنی بر «نصرت» یا «محبت» است.
تحلیل حدیث منزلت در جنگ احد (نکته‌ای اختصاصی از امام هادی)
استاد مشکوری اشاره کرد که امام هادی (علیه السلام) برخلاف روایات معروف، حدیث منزلت را در واقعه جنگ احد ذکر می‌کند، نه صرفاً در غزوه تبوک. این امر نمایانگر حاکمیت معصوم بر روایت تاریخ است و امکان بازخوانی منابع اهل سنت با روایات اهل‌بیت (علیه السلام) را فراهم می‌آورد.
واقعه تحریف و انکار غدیر
با تحلیل عبارات پرشور امام هادی (علیه السلام) در این زیارت، استاد مشکوری به مسئله توطئه سازمان‌یافته در انکار واقعه غدیر توسط خواص و عوام اشاره کرد. در عباراتی تکان‌دهنده، امام با اشاره به آیات قرآن، از شکستن ابلاغ غدیر توسط اکثریت و ایمان آوردن تنها «اندکی» پس از خطبه پیامبر (ص) خبر می‌دهد.
لعن‌های مستند و صریح به دشمنان ولایت
در ادامه، متن زیارت به لعن صریح دشمنان علی (علیه السلام) می‌پردازد؛ از غاصبان فدک و ناقضان بیعت گرفته تا قاتلان یاران امیرالمؤمنین و عاملان جنگ‌های جمل، صفین و نهروان. استاد مشکوری تأکید کرد که این لعن‌ها نه احساساتی، بلکه کاملاً مستند و دارای تحلیل کلامی و تاریخی هستند.
نگاه آینده‌نگرانه امام هادی (علیه السلام) به دوران بعد از غدیر
امام هادی در این زیارت با اشاره به روند حذف نظام ولایت در طول تاریخ اسلام، ما را با «سیر تاریخی انحراف از غدیر» آشنا می‌کند؛ از تحریف معنای «مولى» گرفته تا حذف فیزیکی و فرهنگی سلاله پیامبر (ص).
تاریخ غدیر در آینه‌ی پژوهش‌های تاریخی
آخرین سخنران این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین حامد کاشانی، به بررسی واقعه غدیر از منظر پژوهش‌های تاریخی پرداختند و تلاش کردند تصویری روشن و مستند از این واقعه مهم تاریخ اسلام ارائه دهند.
در این رویداد علمی، استاد حامد کاشانی با بیانی دقیق، پرمحتوا و مستند به منابع تاریخی و ادبی، به تبیین و تحلیل ابعاد مختلف واقعه غدیر پرداخت. سخنرانی ایشان با عنوان «تاریخ، حدیث و مسئله نصب در غدیر» به بررسی تفاوت میان نگرش‌های تاریخی، کلامی، حدیثی و ادبی در فهم واقعه غدیر اختصاص داشت.
بررسی مسئله “نصب الهی” و جایگاه غدیر
استاد کاشانی با تشریح جایگاه ویژه نصب الهی در اندیشه شیعی و تمایز آن با دیگر مذاهب اسلامی، بیان داشت: «مسئله‌ی جانشینی پیامبر اکرم (ص) در اسلام، از نگاه شیعه، یک نصب الهی و امر عقیدتی بنیادین است؛ موضوعی که تنها شیعه امامیه قائل به آن است و دیگر فرق اسلامی، با انگیزه‌های مختلف تاریخی و اعتقادی، آن را یا نپذیرفته یا تحریف کرده‌اند.»
ایشان تأکید کرد که واقعه غدیر، به عنوان اعلام عمومی ولایت و جانشینی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، از حیث تواتر حدیثی و دلالت معنایی بسیار روشن و صریح است، اما به دلیل ملاحظات سیاسی و مذهبی، در بسیاری از منابع تاریخی اهل سنت یا به‌کلی کتمان شده یا به‌صورت ناقص و مجمل بیان گردیده است.
تحریف به کتمان؛ چالش اصلی در تاریخ‌نگاری غدیر
در بخش دیگری از سخنرانی، دکتر کاشانی با نقد رویکردهای رسمی در تاریخ‌نگاری اسلامی، به پدیده‌ای اشاره کرد که آن را «تحریف به کتمان» نامید؛ یعنی حذف سیستماتیک روایت واقعه غدیر از کتاب‌های تاریخی. وی با مثال‌هایی از آثار مهم مانند تاریخ طبری، کامل ابن اثیر، منتظم ابن جوزی و… نشان داد که علی‌رغم وجود ده‌ها طریق برای حدیث غدیر، اصل واقعه‌ی غدیر به عمد در این متون یا غایب است یا به‌عنوان فضیلت فرعی ذکر شده است.
نقش ادبیات و میراث فرهنگی در حفظ غدیر
استاد کاشانی سپس به یکی از مهم‌ترین منابع جایگزین در احیای تاریخ غدیر اشاره کرد: آثار ادبی، شعری، مناسک مردمی و باورهای فرهنگی. به اعتقاد ایشان، در حالی که منابع رسمی تاریخی در انتقال ماجرای غدیر ناتوان یا ممانعت‌شده‌اند، شاعران، ادبای مسلمان و سنت‌های مردمی، مانند احیای شب غدیر، ساختن قبه‌ها، چراغانی‌ها و نگهداری مسجد غدیر، توانسته‌اند این حقیقت را در حافظه تاریخی جامعه حفظ کنند.
او با ذکر اشعار شاعران اهل سنت مانند ابوتمام، ابن ابی‌طی، منصور بن سلمی، کعب بن زهیر و نقل‌هایی از آثار متأخر چون الحیوان جاحظ، ثمار القلوب، شعراء ابن قتیبه نشان داد که چگونه مفهوم ولایت علی (علیه السلام) در ادبیات عرب به‌عنوان یک حقیقت مسلم (ارسال مسلم) به کار رفته است؛ به‌گونه‌ای که شاعران حتی بی‌آنکه شیعه باشند، از این مفاهیم استفاده کرده‌اند.
معرفی آثار نو و پژوهش‌های جدید
در پایان سخنرانی، استاد کاشانی از یک اثر پژوهشی مهم و در دست انتشار با عنوان «المنیر فی نَبأ النبی من الغدیر» تألیف پژوهشگر ارجمند حجت‌الاسلام امیر تقدمی یاد کرد؛ کتابی ۲۰ جلدی که حاصل بررسی بیش از ۱۵۰۰ منبع تاریخی، روایی و ادبی درباره غدیر است و به گفته ایشان می‌تواند نقطه عطفی در مطالعات جدید تاریخ غدیر محسوب شود.
ضرورت حفظ و تبیین همه‌جانبه غدیر
استاد کاشانی تأکید کرد که در کنار اثبات حدیث غدیر به عنوان یک متن حدیثی متواتر، باید تمام قرائن، زمینه‌ها، آثار تاریخی، مناسک، ادبیات و نشانه‌ها نیز حفظ و تحلیل شوند تا مسئله‌ی غدیر در گستره تمدنی و تاریخی خود درک شود. او از پژوهشگران خواست که از ظرفیت‌های پنهان و کمتر استفاده‌شده‌ی تاریخ مانند ادبیات، آثار لغوی، جغرافیای تاریخی، مناسک مردمی و فرهنگ عمومی در بازسازی تصویر واقعه غدیر بهره‌برداری کنند.
گفتنی است این مدرسه علمی-پژوهشی با حضور برادران و خواهران برگزار شد و با استقبال گرم شرکت‌کنندگان روبرو گردید. هدف از این نشست، تعمیق نگاه پژوهشی به موضوع غدیر، ایجاد بستر مناسب برای تبادل نظر علمی، و ارتقای سطح دانش و آگاهی نسبت به این رویداد سرنوشت‌ساز در تاریخ اسلام بود.
ثبت دیدگاه