نشست‌های هشتم و نهم دهه امامت و ولایت برگزار شد
در هشتمین و نهمین نشست تخصصی از سلسله نشست‌های دهه امامت و ولایت، که با مشارکت بنیاد بین‌المللی امامت و دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر معماریان، پژوهشگر تاریخ تمدن اسلامی، به بررسی عوامل تاریخی فراموشی و مانایی غدیر پرداخت.
موضوع این نشست، با عنوان “غدیر؛ از ماندگاری تا فراموشی، تقابل جبهه‌ها در تاریخ اسلام”، با استقبال اساتید و پژوهشگران حوزه دین مواجه شد.
مقدمه‌ای بر مسئله غدیر
دکتر معماریان در ابتدای سخنرانی خود با اشاره به جایگاه بی‌بدیل واقعه غدیر در تاریخ اسلام، آن را مهم‌ترین نقطه تبلیغی در تمام دوران رسالت پیامبر اسلام (ص) دانست و تصریح کرد:
«اگر پیامبر غدیر را ابلاغ نمی‌کرد، رسالتش ناتمام می‌ماند.»
ایشان ضمن اشاره به برداشت‌های نمادین از غدیر در منابر و فضای عمومی، تأکید کرد که غدیر نباید صرفاً یک رخداد نمادین تلقی شود، بلکه صحنه‌ای جدی از مقابله دو جریان حق و باطل بود که حتی در لحظه ایراد خطبه پیامبر نیز مورد تهاجم جریان نفاق قرار گرفت.
ساختار جامعه اسلامی پس از پیامبر
محور اصلی این نشست بررسی اجتماعی ـ تاریخی جامعه مدینه پس از رحلت رسول خدا (ص) بود. دکتر معماریان با تحلیل دقیق ساختار قدرت در آن دوره، جامعه مدینه را به چهار جریان اصلی تقسیم کرد که هرکدام نقش مهمی در تحولات بعد از غدیر ایفا کردند:
۱٫. منافقین (با شاخه‌های قریش‌محور، یهودمحور، و انصارمحور)
- قدرت نفوذ در لایه‌های مختلف جامعه
- توانایی تحریک گسل‌های اجتماعی
- ناشناخته‌بودن چهره‌های اصلی برای عموم
- اما: ناتوانی در رهبری مستقل
- مشرکان تازه‌مسلمان‌شده (طلقا)
- ثروت فراوان و تمکن مالی
- رهبری منسجم (نظیر ابوسفیان)
- عزت اجتماعی قریش در اذهان عمومی
- اما: چهره‌های سابقه‌دار در جنگ با پیامبر، فاقد مشروعیت دینی
- انصار (اوس و خزرج)
- پایگاه محلی و وفاداری به پیامبر
- رشادت در دفاع از اسلام
- اما: پراکندگی سیاسی و نزاع‌های درونی که در سقیفه سر باز کرد
- بنی‌هاشم و اهل‌بیت علیهم‌السلام
- تایید همه‌جانبه پیامبر (ص)
- پشتوانه نصوص چون حدیث ثقلین و خطبه غدیر
- اما: جمعیت اندک، جوان بودن یاران، و سمپاشی دشمنان، باعث مظلومیت شد
تقابل طراحی‌شده علیه غدیر
دکتر معماریان در ادامه تأکید کرد که صحنه غدیر، حاصل برنامه‌ریزی قبلی پیامبر اکرم بود، نه یک اقدام مقطعی. به گفته ایشان، پیامبر (ص) با تمهیداتی همچون انتخاب مکان، زمان و سازماندهی جمعیت، تمام توان خود را برای تثبیت ولایت به کار گرفت. با این حال، نفاق سازمان‌یافته، از همان لحظه ایراد خطبه، اقدام به ایجاد اختلال، تمسخر و تحریف کرد.
ایشان با اشاره به سخنان مرحوم علامه جعفری و گزارش‌های متعدد تاریخی، نشان داد که جریان باطل از ابزارهای روانی، فریب جمعی، و تحریف تاریخ برای خنثی‌سازی پیام غدیر استفاده کرد.
چرایی فراموشی غدیر در جامعه اسلامی
در تحلیل چرایی فراموشی پیام غدیر، دکتر معماریان به نکات کلیدی زیر اشاره کرد:
- وجود ساختارهای رقیب قدرت در مدینه که به تدریج ائتلاف کردند.
- عملیات روانی گسترده برای حذف نقش امیرالمؤمنین (ع) از ذهن مردم.
- پیوستن جریان‌های مختلف به یک هدف مشترک علیه ولایت، مانند آنچه قرآن درباره “احزاب” فرموده است.
- تبدیل نقاط قوت اهل‌بیت به نقاط ضعف در نگاه عمومی توسط دشمنان.
- ترکیب خطرناک پول، تبلیغات، نفوذ و بی‌عملی خواص که زمینه سقیفه را فراهم کرد.
دکتر معماریان جمع‌بندی خود را چنین ارائه کرد:
«در جامعه اسلامی آن روز، هیچ‌یک از گروه‌های مخالف اهل‌بیت به تنهایی توان اقدام نداشتند. اما زمانی که نفاق، پول، قدرت قبیله‌ای، و بی‌تفاوتی عمومی دست به دست هم دادند، مسیر جامعه از غدیر فاصله گرفت. این فراموشی محصول سکوت خواص، پراکندگی نیروهای حق، و اتحاد حساب‌شده جبهه باطل بود.»
سخنران دوم: دکتر امداد توران
عنوان سخنرانی: ولایت به‌مثابه فریضه‌ای مستقل و برتر از سایر فرایض
نقطه عزیمت:
دکتر توران با بازخوانی احادیثی نظیر «بُنیَ الإسلام علی خمس» از امام باقر علیه‌السلام، ولایت را نه‌فقط یک باور اعتقادی، بلکه یک فریضه عملی و جاری در حیات دینی مؤمنان دانست.
او با بررسی دقیق منابع حدیثی و روایات، بیان کرد که ولایت امیرالمؤمنین (ع)، بر اساس متون دینی، آخرین فریضه‌ای است که بر پیامبر نازل شده و آیه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ…» نیز به همین معنا اشاره دارد.
نوآوری محتوایی:
- ولایت نه فقط به معنای امامت:
- برخلاف نگاه رایج در کتاب‌های کلامی که ولایت را معادل امامت می‌گیرند، دکتر توران تأکید کرد که ولایت:
«منصبی مستقل و فراتر از امامت، خلافت، وصایت و وراثت است.»
- ولایت به عنوان رابطه «مولا ـ عبد»:
- در ولایت، مؤمن خود رابنده‌ای در خدمت ولی خدا می‌داند، نه صرفاً پیرو یا دوستدار.
- ولایت،ولایت بر جان و عمل مؤمن است، نه فقط در جایگاه دینی.
- ابعاد عملی ولایت:
- تولی (پیوستن به اهل‌بیت)
- تبری (برائت از دشمنان ولایت)
- بیعت، یاری، اطاعت و تسلیم بی‌قید و شرط
- پیوند معنوی با اهل‌بیت در تمامی عبادات
ولایت، پشتوانه سایر فرایض:
دکتر توران نتیجه گرفت که:
«ولایت، پشتوانه معرفتی، اجرایی، معنوی و روحانی همه فرایض است. ولایت اگر نباشد، نماز، روزه و حج نیز به ثمر نمی‌نشیند.»
بخش پایانی نشست‌ها:
در پایان دو نشست، از سخنرانان تقدیر به عمل آمد و شرکت‌کنندگان علمی و مجازی بر تداوم این نشست‌ها با رویکرد تخصصی، تاریخی و کلامی تأکید کردند.
همچنین، ولادت امام هادی علیه‌السلام و فرارسیدن عید غدیر به عنوان روز اکمال دین و اتمام نعمت، گرامی داشته شد و از مشارکت مسئولان، اساتید و فعالان حوزه دین تقدیر شد.
دو نشست تخصصی برگزارشده در دهه امامت و ولایت، تصویری روشن و علمی از واقعیت تاریخی، تحلیلی و معرفتی غدیر ارائه کرد. از یک‌سو، دکتر معماریان با تحلیل جامعه‌شناختی وقایع پس از پیامبر (ص)، به سازوکارهای فراموشی غدیر پرداخت، و از سوی دیگر، دکتر توران، با ارائه یک خوانش نو از ولایت به مثابه یک فریضه عملی و الهی، زمینه‌ای برای تحول در نگاه کلامی و تربیتی به موضوع ولایت فراهم ساخت.
ثبت دیدگاه