نشست علمی «ارتباطات روشی علم تاریخ و علم کلام» برگزار شد
بیست‌ویکمین نشست از سلسله نشست‌های «ماه امامت» با عنوان «ارتباطات روشی علم تاریخ و علم کلام»، با حضور اساتید و پژوهشگران حوزه و دانشگاه در محل دانشگاه معارف اسلامی قم برگزار شد.
این نشست، بخشی از محور دوم سلسله‌نشست‌های روش‌شناسی تاریخ امامت است که با هدف تبیین رویکردهای میان‌رشته‌ای در مطالعات امامت، توسط گروه تاریخ امامت پژوهشکده امامت و با همکاری انجمن علمی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی برگزار می‌شود.
موضوع و هدف نشست
این نشست علمی با تمرکز بر بررسی «نسبت روش‌شناختی میان دو دانش کلام و تاریخ»، سعی داشت زمینه‌ای برای گفت‌وگوی علمی میان متخصصان این دو حوزه فراهم کند. موضوعاتی چون مرزهای روش، اعتبار سنجی داده‌های تاریخی، تأثیر باورهای کلامی بر تحلیل‌های تاریخی، و امکان تحویل یا تأویل گزاره‌های تاریخی در صورت تعارض با مبانی عقلی و اعتقادی، از جمله مباحث کلیدی مطرح‌شده در این نشست بود.
سخنرانان نشست
در این نشست، دو تن از اساتید برجسته حوزه‌های کلام و تاریخ به ایراد سخنرانی پرداختند:
- حجت‌الاسلام والمسلمین علی فتحی، مدرس علم کلام در مؤسسه امام صادق (ع)، با تأکید بر گستره موضوعی دانش کلام، به تشریح روش‌های معرفتی (عقلی، نقلی و حسی) در کلام اسلامی و تفاوت آن‌ها با روش‌های تاریخی پرداخت. ایشان ضمن تبیین جایگاه عقل در استنباط گزاره‌های کلامی، بر ضرورت قطعیت معرفتی در اعتقادات دینی تأکید کرد و نسبت گزاره‌های تاریخی را با یقین عقلی مورد بررسی قرار داد.
- حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حامد قرائتی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) و متخصص تاریخ اسلام، با تبیین روش‌شناسی علم تاریخ، به تفاوت میان «حادثه تاریخی» و «برداشت مورخ» اشاره کرد. وی ضمن تشریح فرآیند ارزیابی اعتبار اسناد تاریخی، نسبت داده‌های تاریخی با باورهای کلامی را به چالش کشید و بر لزوم تفکیک میان متن تاریخی و فهم متکلم از آن تأکید نمود.
دبیر نشست
دبیری علمی نشست را حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر روح‌الله کاظمی، معاون پژوهشی پژوهشکده امامت و دانش‌آموخته دکتری تاریخ از دانشگاه معارف اسلامی، برعهده داشت. وی ضمن مدیریت مباحث، در جمع‌بندی پایانی، بر اهمیت مطالعه و توسعه گفتمان‌های روش‌شناختی میان‌رشته‌ای در حوزه مطالعات امامت تأکید کرد.
مهم‌ترین محورهای بحث در نشست
برخی از نکات و محورهای برجسته مطرح شده در این نشست عبارت بودند از:
- بررسی ارتباط روش‌شناختی میان علم کلام و تاریخ با تمرکز بر گزاره‌های اعتقادی در حوزه امامت
- تأکید بر تفاوت رویکرد کلامی (مبتنی بر عقل و اعتقاد) با رویکرد تاریخی (مبتنی بر نقل و شواهد تجربی)
- نقد نگاه مطلق‌گرایانه به داده‌های تاریخی بدون توجه به نقد سند، دلالت و زمینه تاریخی
- چالش‌های احتمالی در صورت تعارض گزاره‌های تاریخی با یافته‌های قطعی عقلی در کلام
- جایگاه روش تأویلی در مواجهه با متون تاریخی یا دینی متعارض با مبانی عقلی یا اعتقادی
اهمیت نشست
این نشست نمونه‌ای موفق از تعامل علمی میان دو حوزه تخصصی تاریخ و کلام بود که نشان داد بررسی روشمند مسائل بنیادین اعتقادی بدون در نظر گرفتن زمینه‌ها و اسناد تاریخی ناقص خواهد بود و از سوی دیگر، تحلیل تاریخی بدون درک باورهای کلامی ممکن است به برداشت‌های سطحی یا تحریف‌شده منجر شود.
مشارکت فعال اساتید، طرح نقدهای علمی، پاسخ‌های استدلالی و استقبال گسترده پژوهشگران، نشان‌دهنده اهمیت این‌گونه نشست‌های میان‌رشته‌ای در فضای علمی کشور است. نشست‌های بعدی این سلسله نیز با هدف تعمیق گفتمان امامت، ادامه خواهد یافت.
تفاهم‌نامه همکاری بین دانشگاه ادیان و مذاهب و بنیاد بین‌المللی امامت امضاء شد.
ثبت دیدگاه