رسول چگینی پژوهشگر بنیاد بین المللی امامت در یادداشتی با بیان اینکه یکی از سوالاتی که همواره در موسم وفات حضرت معصومه (سلام الله علیها) و برخی دیگر از اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و اله) مانند حضرت زینب کبری (سلام الله علیها) مطرح می شود، این است که آیا می‌توان ایشان را شهید خطاب کرد یا خیر، گفت: در پاسخ به این سوال باید گفت که گمشده این ابهام را باید در تفسیر معنای شهادت جستجو کرد.
کاربست اصطلاح “شهید” در دو مقام
شهید عبارت است از کسی که در جهاد با کافران یا باغیان در میدان جنگ کشته شود، به شرط آن که جنگ با اذن پیامبر(صلی الله علیه و اله) یا امام(علیه السلام) باشد؛ حکم شرعی ویژه‌ای نیز برای او در نظر گرفته شده که نیاز به غسل و کفن ندارد.
اطلاق تنزیلی
شهید، علاوه بر اطلاق یاد شده، اطلاق دیگری نیز دارد که برخی از آن به “اطلاق تنزیلی” و یا شهید به حسب اجر و ثواب تعبیر کرده‌اند؛ شهید در این اطلاق بر فردی که در راه حفظ جان، مال یا ناموس خود در برابر دشمن مهاجم کشته می‌شود، اطلاق میگردد. اما احکام شهید بر این افراد جاری نمی‌شود و تنها در اجر و ثواب با شهدا شریک‌اند.
تعیین حکم شهید بر افراد
فقهای اسلام بحث‌های متفاوتی ذیل عنوان شهید مطرح کرده‌اند که بیشتر این بحث‌ها، برخاسته از تعیین حکم شهید بر افراد به جهت ملغی شدن حکم غسل و کفن است. به همین جهت پیرامون کسی که در میدان جنگ زخمی شده و ساعاتی پس از انتقال به پشت جبهه، پیش از آن که جنگ خاتمه یابد، کشته شده است، اختلاف وجود دارد و برخی احکام شهید را جاری ندانسته‌اند.
همچنین اجرای حکم شهید بر جانبازان غیور نیز محل اختلاف است. برخی بر این باورند که اگر مجروح منتقل شده به پشت جبهه پس از جنگ از دنیا برود، احکام شهید بر او جاری نمی‌شود؛ دقت علما در این حکم شرعی آنجا نمایان می شود که حتی بر کشته‌ای که در میدان جنگ پیدا شده است و اثری از زخم و جراحت بر بدنش وجود نداشته باشد، اجرای احکام شهید بر او را محل اختلاف می‌دانند.
همانگونه که مشاهده می‌کنید این مسائل تنها به جهت ملغی شدن حکم لزوم غسل و کفن است، و همه اختلافاتی که در این زمینه وجود دارد، به همین مساله بازمی‌گردد؛ ولی از جهت اجر و پاداش، شاید تفاوت چندانی میان شهید در معرکه با جانبازان و مجروحانی که پس از معرکه جان خود را از دست می‌دهند، وجود نداشته باشند.
چگونگی وفات حضرت معصومه (سلام الله علیها)
با توجه به مطالب پیش گفته قابل استنتاج است که ادعای شهادت برای حضرت معصومه(سلام الله علیها)، به معنای شهادت در معرکه جنگ نیست تا بتوان حکم غسل و کفن را ساقط کرد، بلکه به جهت اجر و پاداشی است که در اثر تحمل مصائب و سختی‌های سفر دیدار امام رضا (علیه السلام) از مدینه تا قم به جان خریده‌اند. در سال ۲۰۰ق زمانی که یگانه برادر حضرت معصومه (سلام الله علیها) به اجبار مأمون مجبور به هجرت به مرو شدند، حضرت حدود یک سال به دور از برادر خود در مدینه زندگی کرد. مأمون عباسی در سال ۲۰۱ق امام رضا (علیه السلام) را به عنوان ولیعهد خود تعیین نمود. در این هنگام آن حضرت برای بستگان خود در مدینه و خصوص برای حضرت معصومه (سلام الله علیها) نامه‌ای نوشت و آن‌ها را به مرو دعوت نمود.
حضرت معصومه (سلام الله علیها) به مجرد خواندن نامه امام (علیه السلام) برای دیدار برادر عازم مرو شد و با گروه بسیاری از امام‌زادگان و بستگان به سوی مرو حرکت کردند. پس از آنکه حضرت معصومه (سلام الله علیها) و همراهان ایشان به ساوه رسیدند، ماموران حکومتی با آن‌ها درگیر شدند و همه برادران و برادرزادگان حضرت معصومه (سلام الله علیها) به شهادت رسیدند.
به عقیده برخی از مورخان، امامزادگانی، چون سید اسحاق، سید ابوالرضا و سیدعلی اصغر در ساوه و هارون بن موسی الکاظم (علیه السلام) در اطراف ساوه، جزء همراهان حضرت معصومه (سلام الله علیها) بودند که به دستور مأمون به شهادت رسیدند. در همین زمان حضرت معصومه بیمار شد. از خادمش پرسید: از اینجا تا قم چقدر فاصله است؟ خادم عرض کرد: ۱۰ فرسخ. حضرت فرمود: مرا از اینجا به قم منتقل کن.
برخی از محققان معتقدند که حضرت معصومه (سلام الله علیها) در ساوه، مسموم شد و سپس با حالت بیماری وارد قم شد و پس از مدت کوتاهی به شهادت رسید؛ برخی بیماری حضرت را در اثر غم و اندوه دانسته‌اند: «وقتی حضرت معصومه بدن‌های پاره پاره برادران و برادرزادگان خویش را که ۲۳ نفر بودند را دید، به شدت غمگین گشت و در اثر آن بیمار شد».
اگر وفات حضرت معصومه (سلام الله علیها) بر اثر مسمومیت واقع شده باشد، عنوان شهید بر ایشان اطلاق می شود؛ چه اینکه این اتفاق برای بیشتر امامان از اهل بیت (علیه السلام) نیز اتفاق افتاده و ایشان را شهید خطاب می‌کنیم مانند برادر بزرگوار ایشان امام رضا (علیه السلام) که به زهر مأمون عباسی به شهادت رسیدند.
حتی اگر وفات ایشان بر اثر بیماری روی داده باشد، در این صورت نیز اطلاق شهید بر ایشان صحیح است؛ زیرا این بیماری پس از مواجهه با جنایاتی که عمّال حکومت عباسی بر سر خانواده و نزدیکان ایشان روا داشتند، واقع شده است؛ بنابراین، وفات ایشان به مرگ طبیعی نبوده است.
در تایید طبیعی نبودن این وفات، اینکه اگر کسی به سبب ترس و وحشت و فشارهای روحی وارده بر اثر افعال دیگران، جان خود را از دست بدهد، نمی‌توان مرگ او را، مرگی طبیعی دانست بلکه حتی می‌توان دیه قتل غیرعمد یک انسان را از طرف مقابل او گرفت؛ همانگونه که امیرالمومنین علی(علیه السلام) درباره زنی که از ترس مواجهه با عمر بن خطاب، جنین داخل رحم خود را سقط کرد، حکم به پرداخت دیه جنین توسط عمر بن خطاب کردند.
شهیده بودن حضرت معصومه (سلام الله علیها)
بنابراین، وفات حضرت معصومه (سلام الله علیها)، به مرگ طبیعی نبوده است و با توجه به تحمل سختی‌هایی که در مسیر اجرای فرامین امام معصوم زمان خویش انجام داده‌اند، به شهادت رسیده‌اند. احادیث متعددی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) وجود دارد که کشته شدگان در راه اطاعت خدا را شهید خطاب کرده‌اند.
رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «مَن قُتِلَ دُونَ أهلِهِ ظُلما فهُو شَهیدٌ، و مَن قُتِلَ دُونَ مالِهِ ظُلما فهُو شَهیدٌ، و مَن قُتِلَ دُونَ جارِهِ ظُلما فهُو شَهیدٌ، و مَن قُتِلَ فی ذاتِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ فهُو شَهیدٌ»؛ هر که در راه دفاع از خانواده خود به ستم کشته شود، شهید است و هرکه در راه دفاع از مال خود مظلومانه کشته شود، شهید است، و هرکه در راه دفاع از همسایه خود به ستم کشته شود، شهید است، و هرکه به خاطر خداوند عزّ و جلّ کشته شود، شهید است.
نتیجه سخن این که اطلاق عنوان شهید برای حضرت معصومه (سلام الله علیها) و دیگر شهدای از اهل بیت(علیهم السلام) مانند حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) و حضرت رقیه(سلام الله علیها)، اطلاق تنزیلی عنوان شهید است که دارای پشتوانه روایی است و نمی‌توان آن را نادرست دانست.
ثبت دیدگاه