بسم الله الرحمن الرحیم
دختران ائمه علیهم‌السلام در انتقال سخنان پدرانشان چه سهمی داشته و امامان معصوم علیهم‌السلام دختران خود را نسبت به معارف اعتقادی چگونه تربیت می‌کردند؟
یکی از سؤالاتی که همیشه در ذهن بسیاری بوده و پیرامون آن سخن‌های ضد و نقیضی بیان شده این است که آیا زنان در طول تاریخ در انتقال معارف اعتقادی نقش داشته‌اند؟ دختران ائمه علیهم‌السلام در انتقال سخنان پدرانشان چه سهمی داشته و امامان معصوم علیهم‌السلام دختران خود را نسبت به معارف اعتقادی چگونه تربیت می‌کردند؟ برای پاسخ به چگونگی نقش آفرینی زنان و دختران ائمه علیهم‌السلام در انتقال و رساندن معارف مهم دینی و اعتقادی در این یادداشت به مطالبی پیرامون زندگانی حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها پرداخته می‌شود.
تمام شیعیان به شفاعت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها وارد بهشت می‌شوند.
بارگاه با عظمت کریمه اهل بیت، حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها واقع در شهر قم است که سالانه زائران زیادی به زیارت آن حضرت شرفیاب شده و در مقابل حریم با عظمت این بانوی جلیل‌القدر سر تعظیم فرود می‌آورند. عالمان شیعی جایگاه والایی نسبت به این بانوی گران‌قدر قائل شده‌اند. در اهمیت زیارت کریمه اهل بیت سلام الله علیها نقل شده است که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: تمام شیعیان به شفاعت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها وارد بهشت می‌شوند. (مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۷) محمد تقی شوشتری از علمای علم رجال نسبت به مقام و جایگاه حضرت بیان می‌کند: در میان فرزندان امام کاظم علیه‌السلام پس از امام رضا علیه‌السلام فردی هم‌پای حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها نیست. (شوشتری، تواریخ النبی و الآل، ۱۳۹۱ق، ص۶۵) همچنین شیخ عباس قمی این بانو را برترینِ دختران موسی بن جعفر سلام الله علیهما دانسته است.( قمی، منتهی‌الآمال، ج۲، ص۳۷۸)
این روزها با فرا رسیدن دهه کرامت به بهانه روز دختر در نقاط گوناگونی جشن و شادی برپا می‌شود، غافل از آنکه بهانه نام گذاری این روزها به عنوان روز دختر، ولادت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها بوده است. متأسفانه در این جشن‌ها به جای شناخت و صحبت پیرامون این بانوی پاک‌دامن، به خواندن چند بیت شعر در مدح حضرت بسنده کرده و به جای بر پایی مجالس بزرگداشت در مقام و جایگاه حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها، به مناسبات ساختگی مانند جشن و بزرگداشت روز دختر می‌پردازند.
اما افراد دیگری این ایام را غنیمت شمرده و همت خود را بر زیارت و توجه بیش از پیش نسبت به این بانو نهاده‌اند که باید گفت خوشا به سعادت زائرینی که برای عرض ارادت به زیارت مضجع شریف حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در شهر قم شرفیاب شده و خود را در نسیم الطاف کریمانه‌ی این بانو قرار می‌دهند. در روایات نقل شده از حضرات امام صادق، امام کاظم و امام جواد علیهم‌السلام بهشت جاویدان به عنوان پاداش زائرین مرقد مطهر این بانو بیان شده است که البته در تعدادی از این روایات، پاداش زیارت را مشروط به معرفت و شناخت این بانو نموده‌اند. شایسته است در چنین ایامی که منسوب به بزرگداشت و میلاد حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها است دختران نیکو سرشت شیعی و دوستداران خاندان حضرات معصومین علیهم‌السلام را به الگو برداری از این بانوی پاک دامن رهنمون کرده که لازمه‌ی آن شناخت نسبت به زندگانی این حضرت است. یکی از راه‌های شناخت حضرت توجه به سخنان و روایات بیان شده از ایشان است، باید دید این بانو در میان سخنان خویش بر کدام یک از مباحث دینی اشاره بیشتری داشته است؟ حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها بر کدام یک از معارف اسلامی اهتمام بیشتری بخشیده است؟
جایگاه علمی حضرت معصومه سلام الله علیها
مسلم است که در میان فرزندان امام کاظم علیه‌السلام بعد از حضرت رضا علیه‌السلام، حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها از نظر علمی و اخلاقی در بالاترین مرتبه قرار دارند و این حقیقت از اسامی و القاب و تعریف‌ها و توصیفاتی که ائمه اطهار علیهم‌السلام از این بانوی بزرگوار نموده‌اند به روشنی آشکار است. در کتاب کشف اللئالی نسبت به جایگاه علمی حضرت بیان شده است: روزی جمعی از شیعیان به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام و پرسیدن سؤالاتی از ایشان به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم علیه السلام در مسافرت بودند سؤالات خود را به حضرت معصومه سلام الله علیها که در آن هنگام کودکی خردسال بیش نبود، تحویل دادند. فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام شرف حضور پیدا کردند ولی هنوز ایشان از سفر برنگشته بودند. چون ناگزیر به بازگشت بودند، مسائل خود را مطالبه نمودند تا در مسافرت بعدی خدمت امام برسند؛ غافل از آنکه حضرت معصومه سلام الله علیها پاسخ پرسش‌های آنان را نگاشته بودند. وقتی پاسخ‌ها را ملاحظه کردند، بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان شهر مدینه را ترک نمودند. در بین راه با امام موسی بن جعفر علیهما السلام مواجه شده ماجرای خود را بازگو نمودند. چون امام پاسخ سؤالات را مطالعه نمودند سه بار فرمودند: «فداها ابوها» پدرش فدایش. (مهدی پور، کریمه اهل بیت، ص۶۳ و ۶۴)
دوران زندگانی حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها مصادف با حکومت عباسی بوده است. افرادی چون هارون الرشید و مأمون عباسی که از نسل عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر صلی الله علیه وآله بودند. این افراد از انتساب خود به خاندان رسالت سوء استفاده تبلیغاتی می‌نمودند و خود را وارثان بر حق خلافت رسول الله صلی الله علیه وآله می‌نامیدند.
بنابر آنچه که پیرامون حاکمان عباسی حاضر در زمان حیات حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها بیان شده است؛ حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در شرایطی به سر می بردند که امکان سخن گفتن از امامان نبود و در صورت دفاع از امامان و خلفای حق (امامان معصوم علیهم السلام) با برخورد شدید حاکمان جور آن زمان مواجه می‌شدند؛ اما با این حال روایاتی که از ایشان به ما رسیده است، اهتمام حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها بر امر مهم امامت را نمایان کرده و می‌توان نام حضرت را به عنوان یکی از مدافعان حریم امامت نام برد چرا که حضرت در چنین شرایطی احادیثی را پیرامون امامت و خلافت امیرمؤمنان علیه السلام بیان کرده‌اند که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود:
- حدیث غدیر
یکی از احادیث مهم پیرامون امامت امیرمؤمنان علیه السلام حدیث متواتر و قطعی غدیر است که پیامبر صلی الله علیه وآله در بخشی از خطبه غدیر فرمودند: «ای مردم! من امر خلافت را به عنوان امامت و وراثت در نسل خود تا روز قیامت به ودیعه می‌سپارم و من ابلاغ کردم آنچه را که مأمور به ابلاغش بودم تا حجّت باشد بر حاضر و غایب و بر همه کسانی که حضور دارند یا ندارند، به دنیا آمده‌‌اند یا نیامده‌اند. پس حاضران به غایبان و پدران به فرزندان تا روز قیامت برسانند». (مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۰۷، بحرانی، عوالم العلوم، ج۱۵، ص۳۷۵_۳۷۶)
حدیث غدیر را ۱۱۰ نفر از صحابه بدون واسطه از شخص رسول الله صلی الله علیه وآله و ۸۴ نفر از تابعین با واسطه نقل کرده‌اند و جمع زیادی از علمای اهل تسنن هم آن را در کتب خویش بیان کرده‌اند. (علامه امینی، الغدیر، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۹_۶۳)
متأسفانه بعد از شهادت پیغمبر خاتم صلی الله علیه وآله عده‌ای تلاش‌های فراوانی نمودند تا این حدیث به فراموشی سپرده شود ولی همیشه افرادی در زمان‌های مختلف این حدیث را به گوش مردم رسانده‌اند و حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها نیز از جمله کسانی بودند که این حدیث را بیان کرده‌اند.
حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها از فاطمه دختر امام صادق علیه السلام، از فاطمه دختر امام باقر علیه السلام، از فاطمه دختر امام سجاد علیه السلام، از فاطمه و سکینه دختران امام حسین علیه السلام، از امّ کلثوم دختر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، از حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا سلام الله علیها نقل می‌کند که حضرت فرمودند: «اَنَسِیْتُم قَوْلَ رَسوُلِ اللهِ یَوْمَ غَدْیرِ خُمٍّ: مَنْ کَنْتُ مَولاهُ فَعَلیٍّ مولاهُ؛ آیا سخن رسول خدا صلی الله علیه وآله در روز غدیر خم را فراموش کردید که فرمود: هر که من مولای اویم، علی مولای اوست» (علامه امینی، الغدیر، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۱۹۷؛ شوکانی، محمد بن علی، بدر الطالع ج۲، ص۲۹۷)
بیان این حدیث از سوی حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در دوران خلافت هارون و مأمون که خود را پیشوای بر حق مسلمانان می‌دانستند، سخت بر ضد آنان بود و در اثبات حقانیت امامت حضرت موسی کاظم علیه السلام و حضرت رضا علیه السلام بسیار تأثیر داشت و جانانه‌ترین دفاع از امامت به حساب می‌آمد.
- حدیث منزلت
حدیث دیگری که حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در دفاع از امامت امیرمؤمنان علیه السلام بیان نموده‌اند حدیث منزلت است. مرحوم علامه امینی از طبرانی، ابن حیان، جامع ترمذی، مستدرک حاکم، صحیح مسلم و ….. چنین نقل کرده است (علامه امینی، الغدیر، ج۳، ص۱۹۹_۲۰۱)، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در جنگ تبوک علی علیه السلام را در مدینه جانشین خود قرار داد و حدیث با عظمت منزلت را در شأن او بیان نمود.
حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها در دفاع از امامت این حدیث معروف را نیز با همان سند فاطمیّات که به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌رسید نقل کرده و فرموده است: «أنَسیتُم قَوْلَ رَسُولَ الله …: و اَنْتَ مِنّی بِمَنْزِلَةِ هاروُنَ مِنْ موسی؛ آیا فراموش کردید سخن رسول خدا را … که فرمود: جایگاه تو (علی) نسبت به من، مانند (جایگاه) هارون (در برابر) موسی است». (علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۹۷و البدر الطالع، ج۲، ص۲۹۷)
مرحوم علامه امینی ره در توضیح حدیث منزلت می‌گوید:
«این حدیث تمام مقامات، رتبه، حکم، حاکمیّت پیامبر صلی الله علیه وآله را برای علی علیه السلام اثبات می‌کند، جز نبوت که استثنا شده است؛ چنان که هارون نسبت به موسی چنین بود. پس علی علیه السلام جانشین پیامبر صلی الله علیه وآله و به منزله نفس اوست …. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قبل از جریان تبوک، افراد زیادی را در شهر‌ها و یا در جنگ‌ها جانشین خود قرار داده بود. ولی برای هیچ یک از آنها این تعبیر را به کار نبرده بود و این بیان فقط مخصوص امیرمؤمنان علی علیه السلام است.(علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۹۷)
- حدیث معراج
در شب معراج پیامبر صلی الله علیه وآله پیشامدهای مختلفی رخ داد که بخش مهمی از آنها نقل شده است. حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها قسمتی از حدیث معراج را که بر امر مهم ولایت و امامت امیرمؤمنان علی علیه السلام و برتری شیعیان آن حضرت اشاره دارد را نقل کرده اند:
حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در این حدیث نیز با همان سند فاطمیّات از حضرت صدیقه کبری سلام الله علیها نقل می‌کند که پیغمبر صلی الله علیه وآله فرمودند: «هنگامی که مرا به آسمان بردند، داخل بهشت شدم. در آنجا قصری از درّ سفید میان خالی دیدم که دارای دری بود مزین به درّ و یاقوت و روی آن پرده‌ای آویخته شده بود. وقتی سر بلند کردم، دیدم بر بالای آن نوشته‌اند: «لا اله الاّ الله ، محمد رَسُول الله، عَلیٌّ وَلیُّ القَوْم؛ خدایی جز خدای یگانه نیست، محمد رسول خداست، علی ولیّ و صاحب اختیار مردم است»، و بر پرده نوشته شده بود: «بّخّ بَخّ مَنْ مِثْل شیعَةِ عَلیّ؛ به به! چه کسی مانند شیعه علی است؟»
وقتی داخل شدم قصری از عقیق سرخ در آن دیدم که وسط آن خالی بود. این خانه نیز دری داشت که پرده‌ای مزیّن به زبرجد بر آن آویخته بود. وقتی سرم را بلند کردم، دیدم بر آن نوشته: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ، عَلیٌ وصیّ المُصْطَفی؛ محمد رسول خدا، علی وصیّ مصطفی است». بر پرده نوشته بود: «بَشِّرْ شیعَةَ عَلِیٍّ بِطِیبِ الموْلد؛ به شیعه علی بشارت بده به حلال زادگی و پاک بودن نسل».
وقتی وارد شدم، به قصری از زمرّد سبز رسیدم که زیباتر از آن را هرگز ندیده بودم، و دری از یاقوت قرمز داشت که با انواع لؤلؤ زینت شده و بر پرده آن نوشته بود: «شیعة علیّ هم الفائزون؛ شیعیان علی رستگارند». پرسیدم: دوست من جبرئیل! این کاخ از آن کیست؟ پاسخ داد: «یا مُحمد، لابن عمِّکَ وَ وَصِیِّکَ علیّ بن ابی طالب؛ ای محمد! این خانه‌ی پسر عمو و جانشین تو علی بن ابی طالب است …» (مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۷۷؛ عوالم، ج۲۱، ص۳۲۵)
- آثار محبت اهل بیت علیه السلام
حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها برای ترغیب افراد به اهل بیت علیهم السلام به بیان احادیثی پیرامون آثار محبت به حضرات معصومین علیهم السلام پرداخته که با همان سند فاطمیّات فرموده‌اند: «ألا َمَنْ مات علی حُبّ آلِ مُحَمّدٍ ماتَ شَهیداً؛ هر کس با محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است» (بحرانی، عوالم العلوم ج۲۱، ص۳۲۵)
جالب آن است که این مضمون در منابع اهل سنت نیز بیان شده است، به عنوان نمونه زمخشری با کمی تفصیل بیشتر همین مضمون را در کتاب خود بیان کرده است. (تفسیر فخر رازی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ج۲۷، ص۵۹۵؛ تفسیر قرطبی، ج۸، ص۵۸۴۳)
همچنین در بخشی از حدیث معراج که به آن اشاره شد بیان شده است: «یَحشُرُ النّاسُ کُلُّهُمْ یَوْمَ القِیامَةِ حُفاةً عُراةً الا شیعةُ عَلیٍّ؛ و همه مردم با نام مادرشان خوانده می‌شوند، جز شیعیان علی که با نام پدرانشان خوانده می‌شوند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می‌فرمایند: از جبرئیل درباره راز این مسئله پرسیدم، پاسخ داد که چون آنها علی را دوست داشتند، ولادتشان پاک است». (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۷۷)
بیان این گونه روایات در آن زمان مردمان را بیش از پیش به محبت داشتن نسبت به اهل بیت علیهم السلام، تشویق می نمود.
- پاک و مطهر بودن امام
امامان معصوم علیهم السلام علاوه بر طهارت و عصمت روحی، از پاکیزگی جسمانی نیز برخوردار بودند. فاطمه معصومه سلام الله علیها با سندی که قبل‌تر بیان شد از صفیه عمه پیامبر صلی الله علیه وآله نقل کرده است که هنگام تولد امام حسین علیه السلام من پرستار او بودم. پیامبر صلی الله علیه وآله فرموند: عمه جان! فرزندم را نزد من آور. عرض کردم: ای رسول خدا! من او را پاکیزه نکرده‌ام (نشسته‌ام). فرمود: عمه! تو می‌خواهی او را پاک کنی؟ خداوند او را پاکیزه و مطهّر کرده است». (بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۴۳)
این قضیه ریشه در عصمت اهل بیت علیهم السلام دارد که در قرآن کریم به آن تصریح شده است. (احزاب / ۳۳)
بنابر آنچه که بیان شد می توان تأثیر گذاری حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها بر رساندن مهمترین اصل اعتقادی شیعه یعنی امامت را مشاهده کرد. حضرت با وجود خلفایی چون هارون الرشید و مأمون که به صراحت ادعای جانشینی رسول الله صلی الله علیه وآله را داشتند، به بیان حقایقی پرداخته و در ضمن بیان دلایل اثبات امامت امیرالمومنین علیه السلام که به اثبات امامت حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام و حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام نیز می انجامید، ویژگی های محبین و شیعیان اهل بیت علیهم السلام را نیز بیان کرده که سبب رغبت و تشویق افراد به پیوستن بر مذهب حقه تشیع و پایداری شیعیان نسبت به ظلم ستمگران می گردید.
انتشار در خبرگزاری مهر
اهمیت تبدیل بُعد توصیفی سیره فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها به بُعد تحلیلی
ثبت دیدگاه