شنبه, ۱۷ آذر , ۱۴۰۳ Saturday, 7 December , 2024 ساعت ×

تازه ها

نشست علمی با عنوان «شخصیت و جایگاه حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام در مذاهب اسلامی» برگزار شد هجدهمین نشست ماه امامت برگزار می‌گردد کارگاه روش پژوهش تاریخ برگزار می‌گردد نشست علمی با عنوان «احیای عبقات‌الانوار پس از یک قرن انتظار» برگزار شد. سلسله نشست‌های فاطمی با موضوع «شخصیت و جایگاه حضرت صدیقه طاهره (سلام‌الله علیها)» برگزار می‌‌گردد. نشست علمی با عنوان «تبیین جامع نظام کلامی خطبه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)» برگزار شد آیین اختتامیه اولین دوره تفصیلی تربیت مناظره‌گر در پژوهشکده امامت برگزار شد. نشست تخصصی دانش افزایی فاطمی برگزار گردید قائم مقام و معاون فرهنگی و برخی مسئولین دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی از بنیاد بین‌المللی امامت بازدید کردند دوره تربیت مبلغ فاطمی برگزار شد نشست دانش افزایی معارف فاطمی برگزار شد هشتمین نشست احیاگران فرهنگ امامت با موضوع «نکوداشت آیت‌الله شهید سید محمدتقی موسوی اصفهانی رحمه‌الله صاحب کتاب مکیال‌المکارم» برگزار شد هفدهمین نشست ماه امامت با موضوع «تاریخ امامت؛ چیستی و مسئله شناسی» برگزار ‌گردید. شانزدهمین نشست ماه امامت با موضوع «بازخوانی تحولات امامت پژوهی در یکصد سال حوزه علمیه قم» برگزار شد دوره تربیت مبلغ فاطمی برگزار می‌گردد مجموعه دوره آموزشی تربیت مبلغ فاطمی برگزار می‌گردد دیدار معاون فرهنگی بنیاد بین‌المللی امامت با رئیس اتحادیه طلاب آفریقای جامعة المصطفی العالمیه برگزاری آیین افتتاحیه دوره سطح سه امامت مرکز تخصصی امام شناسی در کرمانشاه دیدار مدیر بنیاد بین المللی امامت با نماینده ولی‌فقیه در لرستان و امام جمعه‌ خرم آباد دیدار معاونین فرهنگی و پژوهش و برخی مدیران بنیاد بین‌المللی امامت با رئیس مجتمع آموزش عالی تاریخ سیره و تمدن اسلامی جامعة المصطفی العالمیه آیین افتتاحیه سال تحصیلی جدید سطح سه در شهرستان گنبد با حضور مسئولین مرکز تخصصی امام شناسی برگزار گردید آیین افتتاحیه آغاز سال تحصیلی جدید مرکز تخصصی امام شناسی برگزار گردید نشست علمی گفتمان امامت و تقریب راهبردها و راهکارها برگزار گردید میرحامد حسین از محدوده جغرافیایی و زمانه خود فراتر عمل کرد رئیس بنیاد بین المللی امامت با متولی شرعی عتبه مقدسه عباسیه دیدار کردند فراخوان دوره تربیت و جذب پژوهشگر منتشر شد پیش نشست همایش بین‌المللی بزرگداشت علامه میرحامد حسین موسوی لکهنوی اردوی دوره تکمیلی امامت و مهدویت در مشهد معرفی دو فصلنامه علمی(الإمامة على ضوء الكتاب والسنة و العقل) اردوی علمی – فرهنگی طلاب و روحانیون منتخب دوره تربیت مربی امامت استان کرمانشاه   دیدار حجت الاسلام والمسلمین سید کمال حسینی ، نماینده جدید جامعة المصطفی در هندوستان با مدیران بنیاد بین المللی امامت دیدار معاون فرهنگی بنیاد بین المللی امامت با نماینده جامعة المصطفی العالمیة در ترکیه آغاز پذیرش رسمی دوره تخصصی سطح سه امامت در استان کرمانشاه دیدار نماینده مرکز پژوهش‌های عتبه علویه، شيخ سمير الخفاجي با مدیران بنیاد بین المللی امامت انتشار بیش از یکصد جلد از آثار مدرسه کلامی – فقهی لکهنو  و تدوین۱۲۰ پایان نامه با موضوع امامت آغاز شد سلسله نشست‌های علمی «امامت و ولایت اهل‌بیت» از منظر مذاهب اسلامی(روز اول) برگزار شد نشست علمی«ضرورت تبیین اندیشه‌های سلفی‌گری ایرانی» برگزار شد حقایق امامت را به مردم بگویید که حق جویان هیچ گاه از حق رویگردان نخواهند بود پیش همایش کنگره بین المللی علامه میرحامد حسین در لبنان برگزار می شود کل نظام جمهوری اسلامی ایران اعم از حوزه ها، دانشگاه ها و آموزش و پرورش، به تلاش علمی و آموزشی و پژوهشی و فرهنگی بنیاد بین المللی امامت نیاز جدی و مبرم دارند. همکاری دبیرخانه کنگره بین المللی بزرگداشت علامه میرحامد حسین با عتبه مقدسه عباسیه در انتشار نخستین ترجمه عربی کامل عبقات الانوار دیدار نماینده آیت الله العظمی سیستانی با مدیران و اساتید بنیاد بین المللی امامت خطبه فدکیه شاهکار دفاع نظری از مقام ولایت برگزاری سومین کارگاه تربیت مبلغان فاطمی در جهرم برگزاری نشست تخصصی “معارف فاطمی”  با موضوع نقد شیطان، ابزار نفوذ او و نقش هدایت‌گری حضرت زهرا (س) در جهل‌زدایی جامعه در حوزه علمیه بانوامین (ره) برگزاری نشست فاطمی با محوریت تحلیل خطبه فدکیه در مدرسه علمیه سیده‌النساء علیهاالسلام امامت در سیره و سخن حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

نگاهی به خاندان میثم تمار
۱۲ آذر ۱۴۰۱ - ۱۴:۰۰
شناسه : 3301
22
مقاله

چکیده میثم تمار در تاریخ پرشکوه و پرحماسه و خون‌بار تشیع بی‌تردید از چهره‌های موثّر و برجسته است. او نماد صلابت، غیرت، مردانگی، مقاومت، شکیبایی، بردباری، اخلاص و فناشدن در عشق و محبت به مقتدای خویش امیرمؤمنان علی(ع) و خاندان معصوم نبوی(ص) است. میثم تمار بود که تا آخرین لحظه لحظه زندگی خود، حتی هنگامی […]

نویسنده : ابوالحسن ربانی سبزواری منبع : فرهنگ کوثر 1388 شماره 78
پ
پ

چکیده

میثم تمار در تاریخ پرشکوه و پرحماسه و خون‌بار تشیع بی‌تردید از چهره‌های موثّر و برجسته است. او نماد صلابت، غیرت، مردانگی، مقاومت، شکیبایی، بردباری، اخلاص و فناشدن در عشق و محبت به مقتدای خویش امیرمؤمنان علی(ع) و خاندان معصوم نبوی(ص) است. میثم تمار بود که تا آخرین لحظه لحظه زندگی خود، حتی هنگامی که بر بالای درخت خرما به صلیب کشیده شده بود و بند بند اعضای بدن مبارک او را قطع می‌کردند، باز از علی(ع) و فضیلت‌ها و منقبت‌های آن امام، سخن گفت و سرانجام در اندک زمانی قبل از نهضت امام حسین(ع) به دست یکی از پلیدترین عناصر جنایتکار و ستم‌پیشه، زیاد بن ابیه، حاکم یزید در کوفه، به آرزوی دیرینه خود (شهادت)، نایل آمد

فرزندان میثم

در شرح حال محدثان و عالمان شیعی، به چهره‌هایی برخورد می‌کنیم که در اصصلاح دانشوران رجال، به بنو میثم (فرزندان میثم) و یا احیاناً گروهی از آنان به لقب «میثمی» شهره و معروف‌اند و اینان فرزندان بی‌واسطه و یا با واسطه (نوادگان) میثم تمارند. جالب اینجاست که همه آنان بی‌استثنا مهر و محبت به امام علی(ع) و خاندانش و دشمنی با مخالفان و معاندان آن حضرت داشته‌اند و با تمام وجود، مکتب تشیع را پاس داشتند و افزون بر آن، در گسترش فرهنگ ناب شیعه از نمونه‌های موفق تاریخ به شمار می‌روند.

نگارنده سعی می‌کند تا تصویری روشن ولی کوتاه از آنان ـ که در اواخر سده دوم و اوایل سده سوم زندگی می‌کردند ـ ارائه کند تا گامی در جهت شناخت بیشتر خاندان میثم باشد و هم الگویی برای فرزندان شهیدان نهضت‌های اسلامی در همه تاریخ معرفی شود.

شعیب بن میثم

او یکی از فرزندان میثم و در شمار راویان شیعی است و افتخار آن را دارد که از شاگردان و اصحاب امام صادق(ع) باشد. شیخ طوسی از آن رو او را در اثر رجال خود نام برده که راوی ولایت مدار و رهرو اهل بیت عصمت و طهارت شمرده است.[۱]

صالح بن میثم

او نیز یکی از تابعان و محدثان شیعی است. صالح  از محضر نورانی امام باقر(ع)  و امام صادق(ع) بهره برد و از اصحاب آن دو حجت خدا بود.

علامه حلی در اثر گران‌بهای خود می‌نگارد:

روزی امام باقر(ع) خطاب به صالح فرمود:

«إنی أحبّک و أحبُّ أباک حبّاً شدیداً؛

من، تو و پدرت (میثم تمار) را با تمام وجود دوست دارم».[۲]

این سخن بلند، مهر تأییدی بر اخلاص و دلدادگی او به ولایت علوی و مدال افتخاری برای یادگار میثم تمار است.

عمران بن میثم

این بزرگ مرد نیز همانند دو برادرش، یکی از چهره‌های موجّه و بلند پایه راویان شیعی به شمار می‌رود. او نیز توفیق و سعادت درک حضور پنجمین و ششمین حجت‌های الهی را داشته و در گروه یاران امام باقر و امام صادق(ع) جای دارد. نجاشی به صراحت به منزلت والای او در نقل روایات شیعی اعتراف کرده است.[۳]

یعقوب بن شعیب بن میثم

یعقوب در خاندان میثم جایگاه بلندی دارد و بی‌تردید یکی از محدثان موجه و برجسته شیعه است. پیوند عمیق و ناگسستنی او با اهل بیت: در پای فشردن بر آموزه‌های خاندان عصمت، او را در بلندای قله حدیث و فقه مذهب اهل بیت: قرار داده است. برای او سه امتیاز برجسته را می‌توان برشمرد:

اولاً، یکی از اصحاب گران‌قدر امامان: است و سعادت درک محضر سه امام؛ یعنی حضرت باقر(ع)، حضرت صادق(ع) و حضرت کاظم(ع) را داشته است.

ثانیاً، یعقوب از دیرباز در میان علمای رجال، به عنوان چهره‌ای موجه، موثق و ولایت مدار مطرح بوده و ستوده شده است.

ثالثاً، روایات زیادی (پنج هزار) از او به یادگار مانده و در  کتب مهم شیعه بدان‌ها اشاره رفته است. وی بیشتر روایاتی را نقل کرده است که مشتمل بر احکام شرعی است و البته از نقل روایات اخلاقی غفلت نکرده است. به عنوان نمونه، او  نقل کرده است: از مقتدا و مولایم امام صادق(ع) شنیدم که می‌فرمود:

«هر مؤمنی که برای خشنودی خداوند به دیدار برادر دینی خود برود، زائر خدا تلقی می‌شود و بر خداست که زائر خویش را احترام و تجلیل کند».[۴]

اسماعیل بن شعیب بن  میثم

او همچون پدر، جدّ، برادر و عموهای خویش، محدثی ارجمند است و گرایش شدید به اهل بیت نبوی دارد. شیخ طوسی و دیگر دانشوران، او را در شمار دانش‌آموختگان و تربیت شدگان مکتب امام صادق(ع) یاد کرده‌اند.[۵]

احمد بن حسن بن اسماعیل بن شعیب بن میثم

اسماعیل بن شعیب فرزندی به نام حسن داشته که متأسفانه شرح حال او در جایی مشاهده نشده، ولی همین شخص دارای فرزندی به نام احمد بود که راه خاندان خویش را پیمود و از مشعل‌داران گسترش معارف و آموزه‌های تشیع است.

این راوی از اصحاب امام رضا(ع) به شمار می‌رود و از آن حضرت روایت نقل می‌کند و همو اولین فرد از  خاندان میثم است که به لقب «میثمی» شهرت یافت.

نجاشی که جایگاه اول را در میان عالمان رجال دارد، به پیوند راستین او با مذهب شیعه به صراحت سخن گفته و او را چنین وصف کرده:

«هو علی کل حالٍ ثقةٌ صحیح الحدیث، معتمد علیه، له کتاب؛ احمد بن حسن در هر حال، محدثی است موجه، والا و دارای احادیث صحیح و قابل اطمینان و کتابی دارد».

به عنوان نمونه، یکی از روایات او را می‌آوریم. او با واسطه از امام صادق(ع) نقل می‌کند که امام فرمود:

کراهت دارد که انسان نمازگزار، سوره «قل هو الله احد» را در نماز با یک نفس بخواند.[۶]

علی بن حسن بن اسماعیل بن شعیب

وی برادر احمد و از محدثان و راویان اخبار امامان معصوم: است.[۷]

علی بن اسماعیل بن شعیب بن میثم

کنیه‌اش ابومحمد و منسوب و مشهور به «میثمی» است. او همانند نیاکان و تبار خود اهل کوفه است، اما محل زندگی و سکونتش در بصره بود و بدین سبب به او بصری هم گفته می‌شود. به جرئت می‌توان ابراز داشت که در خاندان رفیع میثم، از عصر شهادت او تا اوایل نیمه قرن سوم که عصر زندگی علی بن اسماعیل است، او برگزیده‌ترین و نام آورترین دانشور این خاندان است. ابن ندیم در کتاب الفهرست، هنگامی که متکلمان شیعی را نام می‌برد، اولین متکلم امامیه را که با اصحاب مذاهب مباحثه و مناظره کرد، علی بن اسماعیل میثمی می‌داند.

پس او نخستین دانشمند «علم کلام» است که با استدلال و برهان، از اعتقادات و باورهای مذهب امامیه دفاع کرد و در این راه از هیچ تلاشی دریغ نکرد. او به سان مرزبانی آگاه و دانشمند و تیزهوش، تفکر و اندیشه کلامی خویش را بر مبانی و معارف اهل بیت: بنیان نهاد.

شهر بصره، در آن عصر محل تبادل و برخورد آرای مذاهب و اندیشه‌های گوناگون بود، به ویژه اندیشه اعتزال در آنجا رونق بیشتری داشت؛ چون دو تن از بزرگترین نظریه پردازان معتزله ـ یعنی ابوالهذیل علاّف (م۲۲۷ق.) و شاگرد و خواهر‌زاده‌اش ابراهیم بن سیار، معروف به نظّام ـ در آنجا می‌زیستند و اندیشه‌ها و عقاید معتزلیان را ترویج می‌کردند. شاید علی بن اسماعیل میثمی به انگیزه به چالش کشیدن معتزلیان از کوفه به بصره هجرت کرد. او در بصره با سران اعتزال به گفتگو و مناظره پرداخت و با قدرت تمام از عقاید و باورهای شیعی، جانانه دفاع و حمایت  کرد.[۸]

او افزون بر گفتگو با پیروان سایر مذاهب اسلامی، به تألیف نیز همت گماشت و کتاب‌های زیادی پدید آورد که ذیلاً بدان‌ها اشارت می‌شود:

کتاب الإمامة و سمّاه الکامل، کتاب الاستحقاق، کتاب الطلاق، کتاب النکاح، کتاب مجالس هشام بن حکم، کتاب المتعه.[۹]

نکته:

علی بن اسماعیل میثمی در روزگار حیات حضرت کاظم(ع) و حضرت رضا(ع) زندگی می‌کرد، ولی در شمار اصحاب آن دو بزرگوار قرار ندارد. گویا توفیق درک حضور آنان را پیدا نکرد و البته دلیل آن در جایی نیامده است.

دو مناظره از او

* محدث قمی می‌گوید: علی بن  اسماعیل، از متکلمان امامیه است که در عصر مأمون و معتصم عباسی زندگی می‌کرد. روزی علی بن اسماعیل نزد حسن بن سهل، وزیر مأمون، رفت. از قضا یکی از منکران خدا  در مجلس حسن حضور داشت. و مردمی که در جلسه بودند، به آن زندیق و کافر به دیده شخص بزرگی که علم زیادی دارد، می‌نگریستند و او توجه مردم را به خود جلب کرده بود. هنگامی که این دانشمند شیعی نشست و مجلس آرامش یافت، بدان ملحد روی کرد و گفت: امروز چیز عجیب و شگفتی را دیدم. حاضران گفتند: چه دیدی؟ گفت: یک کشتی دیدم بدون ناخدا و کشتی‌بان مردم را جابه‌جا می‌کند و از این جانبِ دجله به آن طرف می‌برد.

مرد زندیق گفت: سخن این شخص را گوش ندهید و باور نکنید؛ چون او دیوانه است و این سخن دیوانگان است. حسن گفت: چرا؟ گفت: چطور امکان‌پذیر است که چیزی که فاقد عقل و شعور و حیات و نیرو است (کشتی)، بتواند مردم را جابه‌جا کند؟

علی بن اسماعیل میثمی بلافاصله گفت: این کار شگفت انگیز‌تر است، یا اینکه آب دریا‌ها و نهر‌هایی که روی زمین جاری‌اند و یا درختان و گیاهانی که به سبب نزول باران سرسبزند؟! آیا تو گمان می‌کنی که  اینها خالق و تدبیر کننده‌ای ندارند؟

آیا حرکت خورشید و ماه و ستارگان و زمین و خلقت این جهان پهناور، بدون یک خالق توانا و حکیم و مدبّر و یک قدرت ماوراء الطبیعه، امکان دارد؟

آن مرد ملحد با شنیدن استدلال محکم علی بن اسماعیل از پاسخ عاجز ماند و سکوت کرد و حاضران به استدلال ابن میثم آفرین گفتند و او را گرامی داشتند.[۱۰]

* روزی علی بن اسماعیل میثمی از ابوالهذیل علاف پرسید: آیا این را قبول داری که ابلیس از کارهای خیر و نیک، نهی و به کارهای زشت و ناروا، امر می‌کند؟ او در پاسخ گفت: آری. علی بن اسماعیل گفت: آیا می‌پذیری که ابلیس هر کار خیر و شرّ را می‌داند و به آن داناست؟

باز در جواب گفت: بله، قبول دارم. آن گاه علی بن اسماعیل فرمود: به من بگو آن پیشوایی که شما بعد از حضرت رسول(ص) برای خود برگزیدید و به او اقتدا کرده‌اید، علم به همه خیر و شرّ دارد؟ ابوالهذیل گفت: نه. او گفت: پس ابلیس دانشمند‌تر از پیشوای تو است. ابوالهذیل مبهوت ماند و سکوت کرد.[۱۱]

 

 

پی‌نوشت‌ها________________________________________

[۱] . رجال طوسی، ص۲۱۷؛ تنقیح المقال، مامقانی، ج۲، ص۸۷؛ جامع الروات، ج۱، ص۴۱٫

[۲] . رجال طوسی، ص۱۲۶ و ۲۱۸؛ جامع  الروات، ج۱، ص۴۰۹؛ رجال العلامه الحلی، ص۸۸٫

[۳] . رجال نجاشی، ص۲۰۷؛ رجال طوسی، ص۱۸؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۳۵۲؛ جامع الروات، ج۱، ص۶۴۵٫

[۴] . رجال طوسی، ص۱۴۰، ۳۳۶ و ۳۶۳؛ رجال نجاشی، ص۳۱۳؛ تنقیح المقال، ج۳، ص۳۳۱؛  جامع الروات، ج۲، ص۳۴۷؛ اصول کافی، ج۲، ص۱۷۶، باب زیارة الإخوان.

[۵] . رجال طوسی، ص۱۴۷؛ تنقیح  المقال، ج۱، ص۱۳۴؛ جامع الروات، ج۱، ص۹۷٫

[۶] . رجال نجاشی، ص۵۳؛ رجال کشی، ج۲، ص۷۶۸؛ جامع الروات، ج۱، ص،۴۶، خلاصة الأقوال، ص۲۰۰؛ رجال طوسی، ص۳۶۶؛ ترجمه اصول کافی، ج۴، ص۴۲۱، باب الترتیل.

[۷] . جامع الروات، ج۱، ص۴۶، در ترجمه احمد بن حسن.

[۸] . فهرست ابن ندیم، ص۲۲۳؛ رجال نجاشی، ص۱۷۶؛ جامع الروات، ج۱، ص۵۵۸؛ شرح ابن ابی الحدید، ج۲، ص۲۹۱؛ فهرست شیخ طوسی، ص۸۷؛ الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۷۰ و ج۳، ص۲۱۱٫

[۹] . الفهرست طوسی، ص۸۷؛ رجال نجاشی، ص۱۷۹؛ فهرست ابن ندیم، ص۲۳۳٫

[۱۰] . هدیة الأحباب، ص۲۵۱؛ مجالس المؤمنین، ج۱، ص۶۴۵٫

[۱۱] . مجالس المؤمنین، ج۱، ص۴۴۶٫

ثبت دیدگاه

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.