پنجمین جلسه درس اخلاق استاد سبحانی با موضوع مصابره و استقامت در مسیر نصرت ولی خدا برگزار گردید.

مروری بر مباحث گذشته

بحث ما در این بود که در مسیر خدمت و نصرت اهل بیت عصمت و طهارت و اولیای الهی، انسان باید مجهز به ابزار و ظرفیت هایی شود و کارهایی را انجام دهد که در رأس آنها صبر و مصابره است، صبوری کردن در مسیر حق و مصابره کردن به این معنا که صبر آنچنان قوی و با هیبت و با جرات باشد که خصم را از جا عقب بنشاند و شیطان احتمال عقب نشینی ، احتمال سستی را در انسان نبیند، گفتیم معنای مصابره ظاهرا این است.

استقامت در قرآن و روایات

غیر از صبر مساله استقامت از توصیه های جدی قرآن کریم و روایات اهل بیت در مسیر امامت و ولایت ، که اگر عزیزان ادبیات بحث استقامت را در قرآن و روایات دنبال کنند می بینند که مضمون اصلی بحث استقامت درست در همین نقطه ای است که ما در آن قرار داریم. ما در فارسی وقتی می گوییم استقامت، چیزی مثل صبر از آن میفهمیم کانه که می گوییم آقا استقامت کن یعنی صبر داشته باش، در قرآن استقامت به این معنا نیست، صبر مقدمه استقامت هست اما استقامت معنای دیگری دارد، استقامت در لغت بدین معناست که انسان مسیر درست، مسیر توأم با اعتدال، راه حق را به گونه ای طی کند که هیچ گونه اعوجاج، لغزش ، بیرون روی از آن جاده حقیقی حاصل نشود ، استقامت یعنی این، صراط مستقیم هم که می گوییم به این معناست، و الّا استقامت خودش به معنای مقاومت نیست فراتر از آن است و امر استقامت در قرآن کریم غیر از امر به ایمان و طاعت است ، در آیات قرآن کریم اگر ملاحظه بفرمایید “إِنَّ ٱلَّذِينَ قَالُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُ ثُمَّ ٱستَقَمُواْ ” آن کسانی که گفتند به خدا ایمان آوردیم، یعنی ایمان آوردند باور حقیقی به خداوند متعال و اصول و مکتب دارند ثُمَّ ٱستَقَمُواْ اینها ، آنهایی هستند که ” تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ ٱلمَلَئِكَةُ أَلَّا تَخَافُواْ وَلَا تَحزَنُواْ ” در آیه ی شریفه در سوره ی جن که عزیزان و سروران می دانند یک تعبیر خیلی زیبایی داریم که ظاهرا  این تعبیر هم استثناست یعنی در هیچ جای قرآن کریم این تعبیر و ترکیب وجود ندارد، حالا اجزایش هست، بیان های دیگری هست ولی با این تعبیر ” وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا” این تعبیر در جای دیگر قرآن نیست، اگر استقامت نامفهوم ۰۴:۵۰ تقیه کنند ما به آنها ماء غدق می دهیم، غدق یعنی آب فراوان جوشان ، لغت دقیق غدق این است، آبی که بسیار زیاد است گواراست و در عین حال سرچشمه دارد، می جوشد، اگر مومنان بر طریقه استقامت کنند در راه مسیر درست را انتخاب کنند و در این پیشروی لغزش ها، چپ و راست رفتن ها، زمینه های سستی در آنها بوجود نیاید اینها ، بعضی گفته اند استقامت یعنی وسطِ راه رفتن، کسانی را می بینید اینور می زنند آنور می زنند، آنهایی که وسط راه را میگیرند مستقیم می روند به چپ و راست جاده هم منحرف نمی شوند، اگر انسان در مسیر و طریقه ی حق با این استقامت حرکت کند ” لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا” یک آب گوارای جوشان و پرنعمت به آنها می دهیم.

نکات تفسیری استقامت

حالا اینجا چند تا نکته مهم تفسیری دارد در روایات اهل بیت هم نکات بسیاری آمده دوستان را دعوت می کنم ذیل این آیه شریفه یک تأمل بفرمایند. اول می دانیم این استقامت علی الطریقه در همین سوره ی جن درست بعد از ایمان آمده و کاملا نشان می دهد مقوله ای است فراتر از ایمان است. این یک نکته ، چون در سوره ی جن قبل از این آیه ی شریفه این است، ” وَأَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ  فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولَئِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا ” یعنی اول تکلیف مومنان، یک فکری یک ایده ای یک اندیشه ای آمده به نام دین و انبیای الهی ، قرآن می فرماید از زبان جن است، جنیان می گویند ما در اینجا در مقابل آن پیام که پیام رسول الهی است عده ای از ما مسلمان هستیم و عده ای اهل کفریم ، آنهایی هم که مسلمان هستند به رشد می رسند آنهایی که اهل ظلم و کفر هستند جهنم برای آنها آماده می شود ” وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ ” بعد از این است، یعنی کسانی که اهل ایمان هستند غیر از ایمان که موجب رشد آنها می شود یک گروهی در مسیر و طریقه سفت و مستقیم می ایستند اینها ماء غدق می خورند ، آن سرچشمه جوشان برای اینهاست نه برای کل مومنین، مومنین فرمودند تَحَرَّوْا رَشَدًا  آنها به رشد می رسند و صواب ایمان خودشان را می گیرند ، حالا در روایات اهل بیت این مطالب آمده و اگر کسی خط روایات اهل بیت را بگیرد یک نکاتی تفسیری در ظاهر آیات روشن می شود ،

جزای استقامت

قبلش من یک نکته ای عرض کنم ، عرض کردیم مساله ایمان قبلش آمده ، کفر آمده صواب و عقاب ایمان و کفر را گفته بعد آمده یک گروهی که بر مسیر مستقیم هستند و می ایستند و راه را به صورت مستقیم و جدی طی میکنند اینها یک گروه خاصی هستند، خوب جزای اینها چیست؟ جزای ایینها این است که یک آب گوارای جوشان به اینها می دهیم تمام نشدنی . نظیر این آیه ی شریفه در آیات دیگری داریم که نسبت به انبیای گذشته و صاحبان رسالت تعابیری آمده از جمله از باب حضرت موسی علیه السلام داریم ، در باب یاران  حضرت عیسی عین این تعابیر آمده ولی نکته مهم این است که در آنجا تعبیر این است ” وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ ” اگر کسانی به تورات و انجیل وَمَا أُنْزِلَ الله ایمان بیاورند و اقامه هم بکنند، نتیجه اش این است که برکات به اینها هم می رسد، نعمت به وفور به اینها هم می رسد، در تعبیر دیگری از قرآن کریم می فرماید این افراد کسانی هستند که برکات آسمان و زمین بر اینها می آید، ” وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ  ” اگر ایمان بیاورند تقوا هم رعایت کنند برکات آسمان و زمین می آید .

مفسران اهل سنت این ” وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا” را حمل بر این آیات کردند ، گفتند ببینید در باب امم پیشین این بود، این مَاءً غَدَقًا همین برکات آسمان ها و زمین است ، جنیان دارند همین را گزارش می دهند که ما همچین سنتی را از مکتب اسلام سراغ داریم، اما ظاهرش تفاوت می کند ، در آنجا هرچه در آیات آمده صرفا برکات زمینی است، اینجا تعبیر ” ماء غدق ” عرض کردم ، این تعبیر در آیات دیگر تا جایی که من دنبال کردم نه ” وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ ” در این ترکیب وجود دارد نه ” لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا  ” به روایات اهل بیت که مراجعه می کنیم گره گشایی می شود در چندین روایت از امام باقر علیه السلام از امام صادق علیه السلام ، در کافی شریف در سایر منابع حدیثی ما آمده که فرموده اند منظور از طریقه در اینجا، طریقه ی ولایت امیرالمومنین و اوصیای ایشان است  از امام باقر علیه السلام عن ابی بصیر قال:  إِنَّ اَلَّذِينَ قالُوا رَبُّنَا اَللّهُ ثُمَّ اِسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ اَلْمَلائِكَةُ أَلاّ تَخافُوا وَ لاتَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ اَلَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ  قَالَ هُمُ اَلْأَئِمَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ .

در ذیل این روایت شریف حضرت فرمودند که منظور از علی الطریقه ،طریقه علیٍ علیه السلام و الاوصیاء مِن بعده، منظور از طریقه، طریقه ی اهل بیت است ، یک جا فرمودند منظور ولایت علی ابن ابی طالب هست، آن کسانی که استقامت در راه پیدا می کنند کسانی که می ایستند مسیر ولایت را مستقیم و محکم طی میکنند . راوی پرسید ” لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا  ” چیست؟ حضرت فرمودند یعنی ” لَامددناهم علماً کی یتعلمه عند الائمه ” منظور از آن آب جوشان این است که در وجود آنها چیزی قرار میدهیم که وقتی آن نور یا سرچشمه در آنها قرار میگیرد زمینه تعلم ائمه و اهل البیت در آنها فراهم می شود. حالا این شاید استحصال است نمی دانم ، که کسانی که در مسیر امامت و ولایت می آیند بهره مند از علوم اهل بیت هستند ، خیلی ها حدیث امیرالمومنین را می شنوند ممکن است نقلش هم کنند محدث هستند ، از روایات دیگر هم استفاده میکنیم شرط فهم این معارف ، تلقی درست اهل بیت،  التزام به ولایت است. روایت دیگری هم داریم ” لَامددناهم علماً کی یتعلمه” خیلی جالب است می گوید در درون آنها علمی قرار می دهیم کی یتعلمه ، اگر واجد چنین سرچشمه ای بشوند حالا اینها آمادگی پیدا می کنند که از معارف اهل بیت استفاده کنند.

ایستادگی در مسیر ولایت مقدمه تعلم علوم اهل بیت ع

یک نکته ی دیگری که ما از این روایات استفاده میکنیم این است که مساله ولایت و ایستادگی در مسیر ولایت مقدمه تعلم علوم اهل بیت است، خوب یک کسانی هستند می ایستند، ولایت امیرالمومنین هم دارند ، جایش هم بشود با خروش و جدیت آبرو می گذارند، اما توفیق دریافت آن معارف را پیدا نمی کنند، این هم ظاهرا یک خسران است ، کسانی اهل ولایت هستند ظاهرا خداوند زمینه اش را هم طبق این آیات و روایات برایشان فراهم می کند، آن کی یتعلمه دیگر فعل ارادی من است ، وقتی بستر آماده شد ولایت امیرالمومنین پذیرفتن ، ولایت امیرالمومنین نور و سرچشمه است ، خوب من اگر بگویم امیرالمومنین علیه السلام حق است خط خلافت باطل، خوب ثم ماذا ، فکرم فکر امیرالمومنین نباشد معارفم معارف آنها نباشد ، زندگیم زندگی امیرالمومنین نباشد، خوب این چه فایده ای دارد ؟ پس ولایت هم مقدمه ی آن تعلم علم کثیر ائمه  علیه السلام می شود.

استقامت، ایستادگی در مسیر امیرالمومنین

پس ببینید در این روایات امام علیه السلام اشاره می کنند که استقامت در طریقه یک کار دیگر است، غیر از تقواست، غیر از ایمان است، نتیجه ای هم که برای انسان حاصل می شود یک چیز دیگر است، انسان با ایمان و تقوا برکت دنیا را می گیرد ، برکت روانی، روحی ، آسایش ، زندگی خانوادگی ، اینها با تقوا حاصل می شود با ایمان حاصل می شود. ” مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا ” اما اگر چیزی فراتر از این می خواهد آن باید بیاید در خط ولایت امیرالمومنین علیه السلام و جدیت کند و بایستد تا برسد به آن ماء غدق و از اینجا مسیر زندگیش تغییر کند ، این هم اشاره کنم آیه ی شریفه یک تعبیری در ذیلش است که این مورد سوال روات و اصحاب ائمه هم علیهم السلام قرار گرفته ، تعبیری که در آیه ی شریفه است ” وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ ۚ وَمَنْ يُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذَابًا صَعَدًا”

روات از اهل بیت پرسیدند که این ” لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ” دیگر چیست؟ کسی آمده در مسیر مستقیم، مقاومت کرده اگر هم مقاومت کند به این راه می رسد منظور از این لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ چیست ؟ حضرت فرمودند و فتنتهم بالعَلیِ ، این مسیر طریقه داخلش یک آزمایش است ، یک آزمایش بزرگ ، زمینه لغزش است حالا من اینجوری می فهمم آن کسی که پرسیده که آقا ایستادن در طریقه و رفتن در این مسیر آن هم با این اثر بزرگ ، نکته اصلیش را ظاهرا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ است ، خوب چرا ماء غدق به اینها می دهند بر خلاف کسانی که استقامه در طریقه ندارند؟ نکته مهمش این است، اینجا یک فتنه ی بزرگ در مسیر ایمان و تقوا وجود دارد آن فتنه آدمهای بزرگ را می زند زمین، اگر چنین سرچشمه ی بزرگی نصیبش می کنند چون این در فتنه ی امیرالمومنین پیروز از آب درمی آید و عرض کردم این فتنه ی امیرالمومنین یادمان باشد در آیه ی شریفه به صراحت آمده و در روایات به وفور بیان شده که این فتنه هم ” لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ” همان قسم شیطان است، قسم شیطان این است ایمان بیاور باهات میجنگم مقاومت می کنی می ایستی ، تقوا می ورزی، اما در این مسیر یک فتنه ای وجود دارد که شیطان بر خیلی ها غالب می شود چون ایستاده، جاهای دیگر خیمه نزده، قسم خورده خیمه زده سر راه مستقیم که ولایت امیرالمومنین را یک جوری در ذهن و ضمیر و فکر و اندیشه آدم زمین بزند، لنفتنهم فیه ، مساله استقامت بر طریقه بر ولایت امیرالمومنین مشکلش این است با چیزی انسان دچار فتنه و آزمایش می شود که شیطان بر آن قسم خورده و گفته همه جور هم می آیم، این هم اهمیت مساله ولایت ، ایستادگی و خدمت و نصرت و دعوت به مقاومت و حواس جمعی می رساند، هم از آنور نشان می دهد که ما چقدر در مخاطره هستیم اگر قرار است به نتیجه برسیم باید این زمینه حساس فتنه ی شیطان در ولایت امیرالمومنین را ببینیم ، حاصل مطلب این است حالا من درک خودم را عرض میکنم “وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ” / “ٱلَّذِينَ قَالُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُ ثُمَّ ٱستَقَمُواْ ” یک نکته دارد آمدن در راه ایمان یک نکته است ، التزام به اصل طریقه یک نکته است، استقامت به این معنایی که عرض کردیم در طریقه یک نکته دیگر است یعنی کسانی که ولایت امیرالمومنین را ، آقا همه ولایت امیرالمومنین دارند همه هم تلاش می کنند که در ولایت و اطاعتشان کم نگذارند، پیام “وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ” این نیست که بیاییم ولایت امیرالمومنین بپذیریم ، آقا اینجا سرسپرده باشید ، حواس جمعی است که در وسط بروید، استقامت عرض کردم بعد از ایمان و تقوا است ، بعد از پذیرش اصل ولایت است این ” لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا  ” ظاهرا برای همه ی شیعیان نیست نکته این پیام به استقامت در طریق ولایت اهل بیت آن حواس جمعی است، کسانی که می آیند شیعه هستند جوش ولایت هم می خورند ، تلاششان هم این است که در راه باشند اما کمی کج و حاشیه هم دارند یک جا می رسند حالا ببینیم چه می شود ، حالا اگر فلان اتفاق بیفتد در باب ولایت امیرالمومنین چه باید کرد “وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ” یک پیام دارد ، اگر و مگر و کم و زیاد در مسیر نباید باشد، یعنی اگر گفتیم بله در مقابل خط ولایت ، اگر بله گفتیم به اهل بیت عصمت و طهارت روی راه و طریقه سفت بایستیم ، تردید ، لغزش ، درنگ، یک جایی احتیاط کردن ، یک جا مراقب آبرو و مال و حیثیت بودن اینها با استقامت در طریقه ولایت منافات دارد، ظاهرش این است اینجا برای کسانی است که در این مسیر دیگر سفت می ایستند ، عرض کردم لغویه می گویند آن کسانی که در وسط وسط می روند حواسشان جمع است، حتی در راه هم کنار نکشند که مبادا مشکلی پیش بیاید .

در همین روایت دیگر از ، این هم به عنوان مژده ی برای اصحاب ولایت و استقامت است، در همینجا راوی پرسید  “ٱلَّذِينَ قَالُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُ ثُمَّ ٱستَقَمُواْ ” حضرت فرمودند : ماانتم علیه ، بعد خود حضرت فرمودند گفتند این تفسیرش ” وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا” است. راوی می پرسد متی “تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ ٱلمَلَـِكَةُ أَلَّا تَخَافُواْ وَلَا تَحزَنُواْ وَأَبشِرُواْ بِلجَنَّةِ ٱلَّتِي كُنتُم تُوعَدُونَ ” حالا ایستادیم کجا این نزول ملائکه حاصل می شود ؟حضرت فرمودند :” عندَ الموت و یوم القیامه ” در دو جا برای اهل استقامت در ولایت ملائکه می آیند اندوه از دل اینها بر می دارند ، به ایشان نشان می دهند که همه ی آن نعمت های خدا … یکی زمان موت است که امام صادق علیه السلام فرمودند این ولایت ما زمانی به درد شما می خورد که اشاره به گلو کردند گفتند زمانی که نفستان تا اینجا می آید ، تازه آنجا می فهمید ارزش ولایت چیست، دوم در قیامت که شیعیان اهل ولایت در پیشگام آنها امیرمومنان، نبی مکرم اسلام ، صدیقه طاهره و شیعیان اهل ولایت وعده ی بهشت می دهند و در جوار آن اولیا قرار میگیرند.

خداوند متعال این نعمت ها را در حق ما محقق کند و ما را در مسیر دریافت امر ولایت و ایستادگی و عدم انحراف و خدایی ناکرده وسوسه هایی که ممکن است در خدمت به اهل بیت ما احیانا دچار گاهی بداخلاقی ها ، سستی ها و انحرافات شویم نجات دهد به برکت صلواتی بر محمد و آل محمد .

اللهم صل علی محمد و آل محمد

برای دریافت صوت کامل اینجا کلیک کنید