مدرسه تخصصی بهاره روشنایی غدیر برگزار شد
همزمان با فرا رسیدن دهه نورانی ولایت و امامت، و در راستای تبیین علمی و روزآمد معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام، مدرسه تخصصی بهاره روشنایی غدیر با تمرکز بر «بررسی شبهات نووهابیان ایرانی پیرامون آیات غدیر» روز یکشنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۴ به همت دفتر تخصصی گفتمان قرآنی بنیاد فرهنگ جعفری و با مشارکت پژوهشکده امامت و انجمن علمی امامت، برگزار شد.
در این مدرسه علمی که با حضور جمعی از اساتید، طلاب، پژوهشگران و دانش‌پژوهان حوزه امامت‌پژوهی و مطالعات قرآنی برگزار شد، حجت‌الاسلام و المسلمین استاد سبحانی به عنوان سخنران افتتاحیه، به تحلیل و بررسی چالش‌های معاصر در عرصه کلام امامت با تمرکز بر شبهات نوظهور قرآنی‌نما با منشأ وهابیت ایرانی پرداخت.
شایان یادآوری است که حجت‌الاسلام والمسلمین سید علی احمدی به شیوه استدلال به آیات غدیر و مبانی قرآنی اثبات ولایت پرداخت.
حجت‌الاسلام والمسلمین میثم مقدادی به بررسی شبهات پیرامون آیه اکمال و جایگاه آن در اثبات خلافت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام پرداخت.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید مهدی موسوی به تحلیل شبهات مطرح‌شده درباره آیه تبلیغ از سوی نووهابیان ایرانی اشاره کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد جواد ابوالقاسمی نیز شبهات تاریخی و اجتماعی پیرامون حادثه غدیر را نقد و بررسی نمود.
اهمیت روزآمدسازی کلام امامت
استاد سبحانی در آغاز سخنرانی خود با اشاره به اهمیت و جایگاه دانش کلام در صیانت از مرزهای اعتقادی اسلام، اظهار داشتند: «کلام، مرزدار مرزهای عقیده است. در دنیایی که هجمه‌های فکری و اعتقادی از زوایای گوناگون به مبانی تشیع وارد می‌شود، کلام نمی‌تواند صرفاً در قامت یک دانش سنتی باقی بماند؛ بلکه باید خود را با سلاح‌های فکری روز تجهیز کرده و در صحنه حاضر باشد»
وی ادامه داد: «در طول تاریخ، متکلمان بزرگ شیعه از هشام‌بن‌حکم و مومن‌الطاق گرفته تا شیخ مفید، سید مرتضی و علامه حلی، همواره به اقتضای شرایط زمانه، روش‌های نوین کلامی را اتخاذ کرده‌اند. امروز نیز ما نیازمند چنین نوسازی فکری هستیم»
تهدید جدید: جریان نووهابی قرآنی‌نما
استاد سبحانی با اشاره به موج جدید شبهات قرآنی‌محور از سوی جریان موسوم به نووهابیت ایرانی، خاطرنشان کرد: «این جریان، با بهره‌گیری از ظاهر آیات قرآن و با کناره‌گیری از سنت اهل‌بیت علیهم‌السلام، تلاش می‌کند تا مشروعیت امامت و به‌ویژه واقعه غدیر را در ذهن مخاطب تخریب کند. این سبک از شبهه‌پراکنی، به‌واسطه ظاهر قرآنی آن، در میان مخاطبان کم‌اطلاع و حتی برخی از افراد اهل علم تأثیرگذار شده است»
وی تأکید کرد: «برخی از این شبهه‌افکنان با ادبیات روشنفکری، و برخی دیگر با شعار بازگشت به قرآن، در حالی ظاهر می‌شوند که نه شناختی عمیق از قرآن دارند و نه التزامی به سنت معصومین علیهم‌السلام. متأسفانه ضعف‌های داخلی در دفاع قرآنی از امامت، سبب شده تا این هجمه‌ها مؤثر واقع شوند»
نقد درون‌گفتمانی و ضرورت تحول
استاد سبحانی با نگاهی درون‌گفتمانی، به برخی ضعف‌های رایج در گفتمان شیعی نیز اشاره کرد و گفت: «ما در ارائه کلام امامت از منظر قرآن کریم کوتاهی کرده‌ایم. متأسفانه هنوز در متون درسی حوزه، آثار پژوهشی و فضای رسانه‌ای، رویکرد قرآنی در دفاع از امامت جایگاه بایسته خود را نیافته است. در حالی که اهل‌بیت علیهم‌السلام خود قرآن را مستند امامت قرار داده‌اند. نمونه روشن آن زیارت غدیریه امام هادی علیه‌السلام است که امامت را به‌صورت مستقیم با زبان قرآن معرفی می‌کند»
میراث علمی متروک و پیشنهاد نهادسازی
در ادامه این نشست، استاد سبحانی با تجلیل از شخصیت‌های علمی پیشگام در این مسیر همچون مرحوم آیت‌الله جعفری و مرحوم استاد فریدونی، از ضرورت نهادینه‌سازی تجربیات ارزشمند این بزرگان سخن گفت. وی تأکید کرد که «اندیشه‌ها در ذیل مدرسه‌ها زنده می‌مانند» و خاطرنشان ساخت: «اگر میراث بزرگان در قالب مدرسه علمی و نظام آموزشی منسجم نهادینه نشود، در نهایت در حلقه‌ای محدود باقی می‌ماند و به فراموشی سپرده خواهد شد؛ همان‌گونه که روش علامه امینی در الغدیر نیز به دلیل فقدان مدرسه و شاگرد، تداوم نیافت»
در همین راستا، وی پیشنهاد تأسیس جایزه جهانی جعفری را به‌عنوان ابزاری برای ترویج علمی و بین‌المللی گفتمان قرآنی امامت مطرح کرد و افزود: «ما امروز در آستانه تکوین مدرسه‌ای هستیم که می‌تواند در صورت تداوم و توسعه، همان نقشی را ایفا کند که شیخ مفید در زمان خود ایفا کرد»
دعوت به جهاد علمی جهانی
استاد سبحانی در پایان سخنان خود، خطاب به اساتید و دانش‌پژوهان جوان، گفت: «باید متکلمان نسل امروز نه‌تنها در قم و مشهد و تهران، بلکه در سرتاسر دنیای اسلام از شرق آسیا تا شمال آفریقا، مجهز به این گفتمان شوند و با زبان‌های روز دنیا پیام امامت را به گوش جهانیان برسانند. میدان امروز، میدان رسانه، منطق آکادمیک و زبان بین‌المللی است. اگر مکتب امامت می‌خواهد در این میدان بایستد، باید از پشتوانه فکری، روش‌مند، و علمی برخوردار باشد»
ریاست محترم بنیاد بین المللی امامت در پایان سخنرانی خود، توفیق برای خدمتگزاران مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام، از زحمات برگزارکنندگان و استاد فرزانه جلسه تقدیر کردند. همچنین یاد و خاطره همه بزرگانی که در راه دفاع از حریم امامت کوشیده‌اند، گرامی داشته شد.
در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین سید علی احمدی به‌عنوان سخنران دوم، با ارائه بحثی تحلیلی و متقن با عنوان «شیوه استدلال به آیات غدیر»، به تبیین روش‌های گوناگون تفسیری و کلامی برای پاسخ‌گویی به شبهات نووهابیت پرداختند. وی تأکید کرد:
«شبهات نووهابیت ایرانی با ظاهرگرایی قرآنی و تأویل نادرست آیات مانند آیه تبلیغ و آیه اکمال، تلاش می‌کنند غدیر را به حاشیه ببرند. در پاسخ به این جریان، باید با روش جامع تفسیر اجتهادی وارد شد؛ روشی که هم به ادبیات، هم به فضای تاریخی نزول و هم به قرائن عقلی و تفسیری توجه دارد»
ایشان ضمن تشریح روش‌های پنج‌گانه تفسیر (روایی، تاریخی، ادبی، قرآنی، و عقلی)، آیات کلیدی غدیر نظیر «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ..”، «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ..” و آیات سوره معارج را تحلیل نموده و نشان دادند که:
- با استفاده ازقرائن تاریخی و فضای نزول آیات می‌توان مشخص کرد که آیات مربوط به غدیر در حجة الوداع و در موقعیتی خاص و خطیر نازل شده‌اند.
- با تحلیلادبی واژگانی مانند “اکمال”، “تمام”، “یأس”، “الذین کفرو“ و نحوه تقابل آنها، می‌توان معنای حقیقی ولایت را از دل آیات استخراج کرد.
- روشقرینه مقابله و تطبیق با دیگر آیات، تصویری دقیق‌تر از نفاق و انکار ولایت ارائه می‌دهد که در ظاهر «ایمان» و در باطن «کفر» پنهان شده است.
✦ تأکید بر تبیین امامت در زبان و چارچوب قرآنی
استاد احمدی همچنین تأکید کرد که:
«امروز مخاطبان جوان، دانشگاهی و حتی حوزوی، نیازمند منطق قرآنی برای فهم امامت هستند. آن‌چه امروز تحت عنوان شبهات نووهابیان ایرانی با ادبیات قرآنی ظاهر می‌شود، نیاز به دفاعی علمی و دقیق در همان زمین بازی دارد»
ایشان با اشاره به زحمات مرحوم استاد حاج‌آقا محمدرضا فریدونی، از ایشان به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران روش جامع قرآنی در مطالعات امامت یاد کرد و ادامه این مسیر را وظیفه‌ای علمی برای نسل جدید دانست.
در این مدرسه تخصصی، حجت‌الاسلام والمسلمین میثم مقدادی با موضوع «بررسی شبهات پیرامون آیه اکمال» سخنرانی خود را ارائه کرد. وی با تشریح جایگاه محوری آیه شریفه «الیوم اکملت لکم دینکم..” (مائده/۳) در گفتمان قرآنی امامت، به تبیین و نقد ساختاری و محتوایی دیدگاه‌های منتقدان پرداخت.
دفاع از پیوند آیه اکمال با ولایت امیرالمؤمنین (ع)
استاد مقدادی با بیان اینکه آیه اکمال در میان آیات سوره مائده، به شکل معترضه و هدفمند آمده است، تأکید کرد:
«نمی‌توان بدون توجه به ساختار بلاغی قرآن، این آیه را از غدیر جدا کرد. سیاق آیه، گرچه احکامی است، اما به تصریح بسیاری از مفسران شیعه و اهل سنت، آیه اکمال در غدیر و پس از اعلام ولایت امیرالمؤمنین (ع) نازل شده است»
ایشان در ادامه با نقد آرای برخی چهره‌های جریان نووهابیت ایرانی نظیر میرزا یوسف شعار، سید ابوالفضل برقعی و سید مصطفی طباطبایی، گفت:
«این افراد با تأکید بر ظاهر آیه و نادیده گرفتن شأن نزول، فضای تاریخی و مفاد روایات تفسیری، ادعا می‌کنند که آیه صرفاً در بیان احکام نازل شده و ارتباطی با ولایت ندارد؛ در حالی‌که این رویکرد برخاسته از نگاهی ظاهرگرا، عقل‌گریز و مبتنی بر تفسیر به رأی است»
پاسخ به شبهات سه‌گانه حول آیه اکمال
حجت‌الاسلام مقدادی با دسته‌بندی شبهات حول آیه اکمال در سه محور اصلی، به تفصیل به پاسخ‌گویی به آنها پرداخت:
- شبهات تفسیری درباره مفهوم “اکمال دین“
- مدعیان می‌گویند اکمال دین مربوط به تکمیل احکام فقهی است، نه ابلاغ ولایت. استاد مقدادی ضمن رد این دیدگاه با استناد به تکرار احکام مشابه در سوره‌های مکی (همچون بقره و نحل)، تأکید کرد که «احکام نمی‌توانند مصداق اکمال دین باشند، چراکه پس از نزول آیه نیز احکامی نازل شده است”
- شبهات پیرامون عبارت “یأس کفار“
- برخی می‌پندارند یأس کفار به دلیل احکام حلال و حرام است، در حالی‌که استاد با تحلیل دقیق واژه‌ها و سیاق آیات تصریح کرد:
«کفار وقتی مأیوس شدند که پیامبر، امام بعد از خود را معرفی کرد؛ زیرا از نقشه‌های حذف تدریجی دین مأیوس شدند”
- شبهه ناسازگاری اکمال دین با عقیده به امام زمان (عج)
- استاد مقدادی با نقد این شبهه که “اگر دین کامل شده، پس چرا امام زمان لازم است؟” گفت:
«امامت، استمرار همان اکمال است. ولایت مولا علی (ع) در غدیر، نقطه آغاز این خط بود و امامت حضرت حجت (عج) استمرار آن؛ پس وجود امام، منافاتی با اکمال دین ندارد، بلکه ضامن بقای آن است”
نقد تفسیری میرزا یوسف شعار و دیگر چهره‌ها
استاد مقدادی با نقل بخش‌هایی از آثار میرزا یوسف شعار و دیگر نظریه‌پردازان قرآنی نووهابیت ایرانی، مانند کتاب آیات مشکله و تابشی از قرآن، به تحلیل روش‌شناسی آنان پرداخت و گفت:
«مشکل اصلی این‌ها تکیه بر عقل عرفی و نه عقل اعتقادی است. به‌جای استناد به روایات و تفاسیر معتبر، بر ادراک شخصی و برداشت گزینشی تکیه می‌کنند. به همین دلیل است که آرای آنان پر از تناقض و گاه خالی از استدلال قرآنی معتبر است”
وی افزود:
«آنان مدعی‌اند که نباید سیاق آیات را شکست، اما خودشان برای تأویل نظریه‌شان، ناچار می‌شوند آیات مختلف را بی‌ربط کنار هم بگذارند، حتی گاه آیه اکمال را از آیات قبل و بعد جدا کرده و توجیهات ناپایدار ارائه می‌دهند”
جمع‌بندی و تأکید بر پاسخ‌گویی علمی در تراز قرآن
استاد مقدادی در پایان سخنان خود با تأکید بر ضرورت جهاد علمی در برابر موج جدید شبهات قرآنی‌نما گفت:
«شیعه اگر می‌خواهد پیام امامت را در دنیای امروز عرضه کند، باید با زبان قرآن و منطق علمی وارد شود. نقد تفسیری و استدلالی بر اساس مبانی محکم، پاسخ به شبهات را از سطح عاطفی خارج کرده و آن را به میدان علم می‌کشاند”
وی همچنین بر لزوم تربیت نسل جدیدی از مفسران و متکلمان شیعی با رویکرد قرآنی تأکید کرد و خواستار حمایت نهادهای حوزوی و دانشگاهی از چنین طرح‌های نخبگانی شد.
در ادامه سلسله جلسات مدرسه تخصصی بهاره «روشنایی غدیر»، یکی از نشست‌های مهم علمی با محوریت نقد و تحلیل شبهات جریان سلفی‌گری ایرانی پیرامون آیه تبلیغ (آیه ۶۷ سوره مائده) با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سید مهدی موسوی برگزار شد.
آیه تبلیغ؛ میدان اصلی جدال تفسیری با سلفی‌گری ایرانی
حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی با اشاره به اهمیت آیه تبلیغ در گفتمان قرآنی امامت، این آیه را کانون اصلی جدال امروزین میان قرآن‌باوران اهل‌بیت‌محور و قرآن‌بسندهای جریان سلفی‌گری ایرانی دانست و تأکید کرد:
«آیه تبلیغ، یک میدان جدی مبارزه تفسیرمحور است. سلفی‌های ایرانی این آیه را از بستر غدیر جدا می‌کنند تا ولایت را از نظام دین بزدایند. این در حالی‌ست که حتی در میان منابع اهل سنت، روایات فراوانی دلالت بر نزول این آیه در روز غدیر دارد»
وی با طرح چندین شبهه اساسی پیرامون آیه، به واکاوی دقیق آنها پرداخت:
شبهه اول: «آیا آیه تبلیغ ناظر به ابلاغ کل دین است»؟
منتقدان با استناد به واژه “ما اُنزلَ الیکَ من ربک“ می‌گویند آیه در مورد تبلیغ کل دین است، نه ولایت.
استاد موسوی در پاسخ، با تحلیل نحوی و بلاغی آیه چنین استدلال کرد:
«اگر موضوع، ابلاغ کل دین بود، جمله پایانی آیه – فما بلغت رسالته – لغو می‌بود. زیرا پیامبر در سال دهم هجری، بخش اعظم احکام را قبلاً ابلاغ کرده بود. پس چیزی باقی مانده که اگر ابلاغ نشود، اصل رسالت ناتمام خواهد ماند؛ و آن چیزی جز اعلان رسمی ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در غدیر نیست”
وی در ادامه به ظرافت‌های نحوی واژه “ما اُنزل“ و “فما بلغت رسالته“ پرداخت و با بهره‌گیری از قواعد زبان‌شناسی عربی، نشان داد که آیه به‌وضوح ناظر به یک فرمان خاص و حیاتی است، نه کلی‌گویی درباره دین.
شبهه دوم: «آیا کفاری که در آیه تبلیغ از آنها سخن رفته در سال دهم وجود داشتند؟»
در بخش دیگری از سخنرانی، استاد موسوی به نقد شبهه‌ای پرداخت که مدعی است آیه تبلیغ ناظر به دورانی است که هنوز کفار در جزیره‌العرب حضور داشتند، درحالی‌که در سال دهم هجری ـ سال حجة‌الوداع ـ کافر شناخته‌شده‌ای وجود نداشت.
پاسخ استاد موسوی روشن و مستند به خود قرآن بود:
«در زبان قرآن، منافقین مصداق کامل کفار هستند. در آیات متعددی از سوره توبه، خداوند منافقان را با تعبیر صریح “کافر” یاد کرده است. بنابراین، حضور “کفار باطنی” در غدیر محرز است؛ آنان کسانی بودند که از ولایت مولا ناخرسند و آماده فتنه‌افکنی بودند”
وی با استناد به آیات ۸۵ و ۵۴ سوره توبه، به تفسیر دیدگاه قرآنی درباره نفاق در لباس اسلام پرداخت و تأکید کرد که تفسیر قرآن به‌صورت جزیره‌ای و منقطع، زمینه‌ساز تحریف معنای ولایت در آیات است.
شبهه سوم: «آیا لحن آیه تبلیغ با عصمت پیامبر سازگار است؟»
یکی از چالش‌برانگیزترین شبهات، اشکال به عصمت پیامبر در این آیه است. منتقدان می‌گویند اگر پیامبر در ابلاغ رسالت تعلل کرده باشد، عصمت او زیر سؤال می‌رود.
استاد موسوی با رد این برداشت ناصواب، بیان داشت:
«پیامبر هیچ‌گاه در انجام وظایف الهی کوتاهی نکردند؛ اما گاهی شرایط اجتماعی، شدت دشمنی‌ها و نگرانی از فتنه‌انگیزی منافقین، اقتضا می‌کرد که در زمان و شیوه ابلاغ برخی پیام‌ها تأمل کند. خداوند با نزول آیه والله یعصمک من الناس، امنیت لازم را برای ابلاغ ولایت فراهم ساخت. این نه تنها نفی عصمت نیست، بلکه تأییدی بر تدبیر نبوی و پشتیبانی الهی است»
وی سپس با اشاره به سیره پیامبر در موارد مشابه ـ از جمله واقعه «انذار عشیره» و درخواست قلم و دوات در بستر رحلت ـ نشان داد که چگونه پیامبر بارها با کارشکنی و اتهام مواجه شده و همواره با حکمت و تدبیر، مسئولیت الهی خود را به انجام رسانده است.
شبهه چهارم: «ادعای تعارض روایت نزول آیه در غدیر با آیه و ما کان الله لیعذبهم…**
در این شبهه، مدعی شده‌اند که آیه‌ای که می‌گوید تا زمانی که پیامبر در میان مردم است، خدا عذابی نازل نمی‌کند، با روایاتی که درباره عذاب نعمان بن حارث فهری (منکر ولایت علی در غدیر) آمده، در تناقض است.
استاد موسوی در پاسخ گفت:
«این آیه ناظر به نفی عذاب عمومی و فراگیر است. در قرآن، موارد متعددی وجود دارد که خداوند عذاب فردی و موردی را در زمان پیامبران فروفرستاده است. این موارد در صحاح اهل‌سنت نیز ثبت شده‌اند. بنابراین، عذاب منکر ولایت در غدیر، نه‌تنها با آن آیه تعارض ندارد، بلکه مصداق روشنی از اتمام حجت و مجازات الهی برای انکار ولایت است»
بازگشت به قرآن با روش اهل‌بیتی
در پایان، حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی تأکید کرد:
«ما امروز نیازمند بازگشتی اصیل به قرآن هستیم؛ نه از طریق ظاهرگرایی سلفی، بلکه با روش تفسیری اهل‌بیت علیهم‌السلام. قرآن باید به منبع اصلی دفاع از امامت تبدیل شود؛ نه اینکه صرفاً به‌عنوان ابزار تبرک در حاشیه مباحث کلامی باقی بماند»
وی ضمن تجلیل از تلاش‌های علمی مرحوم استاد فریدونی و معرفی آثار قرآنی شاگردان ایشان در پاسخ به شبهات جریان قرآن‌بسندگی، خواستار حمایت فکری، ساختاری و نهادی از این مسیر شد و پیشنهاد داد مدرسه‌ای دائمی برای دفاع قرآنی از ولایت و امامت تأسیس شود.
بررسی جریان نووهابیت ایرانی با تمرکز بر ساختار فکری، ابزارها و شیوه‌های نفوذ قرآنی‌نما
در ادامه نشست‌های علمی مدرسه تخصصی «روشنایی غدیر» که با هدف نقد و بررسی مبانی، روش‌ها و جریان‌های معارض با اصل امامت و ولایت در فضای امروز برگزار می‌شود، استاد محمدعلی عینی‌زاده موحد در سخنرانی خود به کالبدشکافی یکی از خطرناک‌ترین اشکال معاصر تضعیف اندیشه غدیر پرداخت: وهابیت قرآنی‌نما در ایران.
از نجد تا ایران: وهابیت چگونه به یک پروژه راهبردی تبدیل شد؟
استاد عینی‌زاده در آغاز، با مروری تاریخی بر پیدایش وهابیت، گفت:
«وهابیت در نجد، با ادعای اصلاح‌گری و خالص‌سازی توحید، به ریشه‌کنی شفاعت، توسل، زیارت قبور و تکریم پیامبر اکرم (ص) پرداخت. اما نقطه خطرناک‌تر، تلاش آنان برای استفاده ابزاری از قرآن برای اثبات این دیدگاه‌ها بود. محمد بن عبدالوهاب، در کتاب کشف‌الشبهات به‌صراحت می‌گوید که مشرکان زمان پیامبر، توحیدشان از مسلمانان امروز قوی‌تر بود، چون فقط برای تقرب، واسطه قرار می‌دادند»
او با استناد به آیات سوره مؤمنون (۸۶ تا ۹۰)، نشان داد که این جریان با تمسک به واژه‌هایی مانند شفیع، واسطه و قرب الی‌الله، تلاش می‌کند میان شفاعت الهی و شرک، تساوی برقرار کند؛ در حالی که در پایان همان آیات، خداوند تصریح می‌کند: «بل أتیناهم بالحق و إنهم لکاذبون»
ایران؛ زمین بازی جدید وهابیت با چهره‌ای متفاوت
استاد عینی‌زاده در تحلیل ورود این جریان به ایران، گفت:
«در ایران، این تفکر از دهه‌های ۴۰ و ۵۰ با نام‌هایی چون قلمداران، یوسف شعار، خرقانی، مصطفی طباطبایی و برقعی ظهور کرد. با این تفاوت که برخلاف وهابیت نجد که با شمشیر پیش رفت، در ایران ناچار بود با منطق، استدلال و روش علمی وارد میدان شود؛ چون در برابر سدهای علمی حوزه‌های قم، مشهد، اصفهان و تبریز ایستاده بود»
او ادامه داد:
«این افراد چون سابقه حوزوی داشتند، فقه و اصول و حدیث را می‌شناختند و در مباحث اعتقادی صاحب آگاهی بودند. به‌همین‌جهت، جریانشان پیچیده‌تر و مستندتر جلوه می‌کرد. آنان به‌جای روایات، به قرآن پناه بردند و نقطه ضعف حوزه‌های شیعه را در همین‌جا یافتند»
قرآن؛ هم میدان شبهه، هم ابزار نفوذ
نقطه مرکزی تحلیل استاد عینی‌زاده این بود که این جریان، قرآن را ابزار و میدان اصلی شبهه‌افکنی قرار داد. او تصریح کرد:
«برخلاف تصور رایج که دشمن با سلاح غیرقرآنی به میدان آمده، امروز دشمن با ظاهر قرآن، با تفسیر گزینشی و با حذف سنت اهل‌بیت (ع) وارد شده است. آنها دانستند که مردم به قرآن حساس‌اند و علمای ما نیز غالباً در تفسیر موضوعی قرآن به‌ویژه در حوزه امامت، دچار ضعف بودند»
وی خاطرنشان کرد:
«ما با حدیث و عقل کار می‌کردیم، اما جریان مقابل از قرآن شروع کرد. این شکاف، نقطه ورود آنان به بدنه حوزه‌ها، دانشگاه‌ها و حتی مدارس و مساجد شد»
سازمان‌دهی میدانی جریان وهابیت ایرانی؛ از جلسات مخفی تا رانندگان تاکسی
استاد عینی‌زاده با ذکر مثال‌هایی مستند و عینی، فعالیت‌های میدانی این جریان را شرح داد:
- تشکیل جلسات سازمان‌یافته در قم، تهران، تبریز و شهرهای دیگر برای آموزش مناظره به جوانان، طلاب و حتی نوجوانان.
- استفاده از رانندگان تاکسی به‌عنوان ابزار انتقال شبهات در سطح جامعه:
«مرحوم استاد فریدونی یک‌بار با تعجب دید تمام حاضران در یکی از جلسات شبهه‌پراکنی، راننده تاکسی بودند! هدف این بود که شبهه به‌طور چرخشی به همه مردم منتقل شود؛ جایی که امکان پاسخ‌گویی نباشد”
- آموزش قرآن‌محور و ضدفرقه‌گرایی به نوجوانان دبیرستانی:
«یکی از این نوجوانان به‌صراحت می‌گفت: نه شیعه، نه سنی، فقط مسلمان موحد. فرقه یعنی بدعت، و همه فرقه‌ها اهل بدعت‌اند!»
پاسخ علمی شیعه: از دفاع به تبیین و استنباط
در واکنش به این موج شبهات پیچیده، استاد عینی‌زاده از شخصیت بی‌نظیر مرحوم استاد فریدونی یاد کرد و گفت:
«استاد فریدونی سه ویژگی اصلی جریان شبهه‌ساز را شناخت: اول، قرآن‌محور بودن؛ دوم، فعالیت میدانی؛ سوم، تمرکز بر مناظره. در پاسخ، روشی را طراحی کرد به نام کلام قرآنی اجتهادی»
او افزود:
«این روش ابتدا برای دفاع از اعتقادات شیعی شکل گرفت؛ اما به‌مرور به تبیین و سپس استنباط رسید. اکنون، بر اساس یک آیه مثل آیه اولی‌الامر، می‌توان عصمت، نصب، علم غیب و امامت را اثبات کرد و به بیش از پنجاه شبهه پاسخ داد»
تجربه‌های میدانی موفق این روش: از قم تا بلوچستان و پاکستان
استاد عینی‌زاده با ذکر تجربه‌هایی زنده، از موفقیت‌های این مدرسه قرآنی گفت:
- در پاکستان، امامان جماعت اهل سنت پس از مناظرات قرآنی، اعلام کردند که تازه قرآن را شناخته‌اند.
- در خرمشهر، شادگان و شهرهای جنوبی، که موج احمد الحسن و وهابیت تا داخل خانواده‌های شیعی نفوذ کرده بود، شاگردان مکتب قرآنی فریدونی توانستند در یک سال، این موج را مهار و مردم را بازگردانند.
آینده دفاع از امامت از مسیر قرآن می‌گذرد
در پایان، استاد عینی‌زاده تأکید کرد:
«برای دفاع از امامت، باید در میدان بود، باید قرآن دانست، باید مناظره بلد بود. آینده مبارزه اعتقادی، نه صرفاً در حوزه روایت یا فلسفه، بلکه در استنباط قرآنی و مواجهه مستقیم با شبهات جدید است. این کار، مجاهدت علمی می‌طلبد، نسلی تازه می‌طلبد، و ایمان راسخ به ولایت»
او همچنین از علاقه‌مندان خواست برای شرکت در دوره‌های آینده دفتر تخصصی گفتمان قرآنی اقدام کنند و در آزمون ورودی ثبت‌نام نمایند.
تبیین تحلیلی و نقادانه شبهات تاریخی و اجتماعی پیرامون غدیر خم
در یکی از جدی‌ترین نشست‌های برگزارشده در قالب مدرسه تخصصی «روشنایی غدیر»، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمدجواد ابوالقاسمی به تحلیل ساختاری و راهبردی شبهاتی پرداخت که در سال‌های اخیر پیرامون اصل واقعه غدیر، هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده جریانات نوانحرافی، وهابیت قرآنی‌نما و جریان‌های سست‌بنیان روشنفکری دینی در ایران تولید شده‌اند پرداخت.
این جلسه با محوریت «شبهات تاریخی ـ اجتماعی غدیر» برگزار شد و در آن، واقعه غدیر از منظر قرآن، بستر تاریخی، تحولات حجة‌الوداع و روند اجتماعی جامعه اسلامی، تحلیل شد.
غدیر در تقاطع سه دستگاه: وحی، تاریخ، جامعه
در آغاز بحث، حجت الاسلام والمسلمین ابوالقاسمی تأکید کرد که نگاه رایج به غدیر ـ به عنوان خطبه‌ای مهم یا حادثه‌ای شریف ـ نگاه ناقصی است و اظهار داشت:
«واقعه غدیر یک نقطه عادی در امتداد تاریخ اسلام نیست، بلکه نقطه‌ی جوش سه جریان عمیق است: روند نزول وحی و هدایت الهی، مسیر تاریخی پیامبر در دولت‌سازی، و نیازهای اجتماعی یک امت در آستانه رهایی از جاهلیت پنهان»
وی تصریح کرد که غدیر را باید در پیوند آیات قرآن، احادیث، روایات تاریخی و تحولات سیاسی حجة‌الوداع فهمید، نه صرفاً در جدل بر سر معنای واژه «مولا»
پاسخ به شبهات کلیدی: جایگاه آیه اکمال و مغالطات ظاهرگرایان
یکی از مهم‌ترین شبهاتی که در سال‌های اخیر توسط چهره‌های شناخته‌شده جریان موسوم به «قرآن‌گرایان ایرانی» مطرح شده، محل نزول آیه اکمال در میان آیات احکام خوراکی است.
ایشان با تشریح دقیق تقارن غدیر و آیه اکمال، گفت:
«این آیه در نقطه‌ای حساس از تاریخ نازل شد. یهودیانِ آگاه که با بشارات توراتی آشنا بودند، می‌دانستند پیامبر آخرالزمان وصی‌ای تعیین خواهد کرد. آنان در حجة‌الوداع حضور داشتند و آیه اکمال را که پس از اعلام ولایت علی علیه‌السلام نازل شد، به‌عنوان مهر تأیید آخر شناختند. به همین دلیل است که در منابع اهل سنت نیز آمده: یهودیان گفتند اگر این آیه بر ما نازل شده بود، آن را عید می‌گرفتیم»
وی همچنین با بهره‌گیری از منابع تفسیری اهل سنت (از جمله تفسیر فخر رازی، زمخشری و طبری) و آثار روایی شیعه، نشان داد که پیوستگی میان آیات مائده صرفاً شکلی است، نه محتوایی، و نزول آیه اکمال با مسئله «تحلیل طیبات» فقط به‌صورت ظاهری همزمان است، نه موضوعی.
کشف ارتباط تقویمی غدیر و عید یهودی عاشورا
یکی از جذاب‌ترین و نوآورانه‌ترین بخش‌های این جلسه، تحلیل تقویمی و تمدنی بود. استاد ابوالقاسمی با استناد به منابع تاریخی، تطبیقات تقویم عبری، و تحلیل‌های مقارن گفت:
«غدیر در تقویم شمسی برابر است با ۲۸ اسفند؛ همان روزی که در تورات و نزد یهودیان، روز نصب وصی موسی و عید رسمی پیروزی بر سحره بوده است. در واقع غدیر برای اهل‌کتاب شناخته‌شده بود و همین، نفاق پنهان‌شده در دل امت را آشکار کرد»
تحریف واقعه یمن و دروغ “حادثه کنیز”؛ تلاشی برای خنثی‌سازی غدیر
در ادامه، به یکی از شبهات مشهور که به‌شدت در شبکه‌های اجتماعی و کتاب‌های ضدغدیر بازنشر شده پرداخته شد: ماجرای اعزام علی (ع) به یمن و اختلاف با یاران، که گویا پیامبر از او راضی نبود!
استاد ابوالقاسمی این روایت را به‌تفصیل نقد کرد و با استناد به منابع اهل سنت و شیعه گفت:
«اولا این واقعه مربوط به دو سال قبل از غدیر است، نه همزمان با آن. ثانیاً همان منابعی که این ماجرا را نقل کرده‌اند، در ادامه می‌نویسند که پیامبر در مقابل معترضان به علی ایستاد و فرمود: هر که او را دوست نداشته باشد، کافر است! عجیب است که مخالفان، نیمه اول روایت را نقل می‌کنند و نیمه دوم را سانسور می‌نمایند”
بررسی زمینه اجتماعی و روانی حجة‌الوداع و طراحی پیامبر برای غدیر
یکی از نکات راهبردی مطرح‌شده در این جلسه، تحلیل تدبیر پیامبر در چیدمان اجتماعی حجة‌الوداع بود. ابوالقاسمی توضیح داد:
- پیامبر برای اولین‌بار حج را به‌شکل عمومی اعلام کرد و به صراحت، وجوب آن را برای همه اقشار ـ حتی فقرا، که قدرت حج نداشتند ـ الزام کرد.
- بازار منا و مکه که پس از هجرت دچار رکود شده بود، توسط پیامبر بازسازی شد. این اتفاق زمینه‌ای بود برای جذب حداکثری مسلمانان، یهودیان و حتی مسیحیان و منافقین به حجة‌الوداع.
- پیامبر در این حج با تدابیر رسانه‌ای نظیر قرائت خطبه، نصب شعار، قربانی گسترده و احیای احکام حج ابراهیمی، فضای آماده‌ای برای اعلان ولایت فراهم کرد.
«غدیر، نقطه اوج یک مهندسی اجتماعی هوشمندانه بود. پیامبر در ۲۳ ذی‌الحجه پیام را ابلاغ کرد، و پنج روز بعد، با آیه “الیوم اکملت» به تأیید رسمی رسید. این هماهنگی دقیق، نشان‌دهنده برنامه‌ریزی بلندمدت پیامبر است، نه یک اعلان دفعی”
نقشه سقیفه از پیش آماده بود؛ نه در پاسخ به مرگ پیامبر، بلکه در واکنش به غدیر
در ادامه، وی به نقشه‌چینی خفیف اما بسیار خطرناک دشمنان ولایت اشاره کرد و تصریح نمود:
«شب غدیر، جلسه‌ای مخفیانه تشکیل شد. عده‌ای بر این نظر بودند که نبوت و خلافت نباید در یک خاندان جمع شود. شعار آنان “منهج شوری” بود. این سخنان، بعداً به شکل سقیفه ظهور یافت، اما طراحی آن از شب غدیر آغاز شد»
بازخوانی غدیر، ضرورتی تمدن‌ساز
در پایان جلسه، استاد ابوالقاسمی چنین نتیجه گرفت:
«برای جهانی‌شدن پیام ولایت، باید غدیر را نه به‌عنوان خطبه، بلکه به‌عنوان گفتمان، نه فقط حادثه، بلکه به عنوان پروژه‌ای تمدنی بازخوانی کنیم. باید بدانیم که دشمن امروز هم همان هدف را دارد: تحریف ولایت در ظاهر قرآن و تاریخ»
وی تأکید کرد که پاسخ‌گویی به این تحریف‌ها باید در سه سطح صورت گیرد:
- تفسیر تفصیلی و همه‌جانبه آیات غدیر از منظر قرآنی؛
- تحلیل تاریخی و جامعه‌شناختی دقیق از حجة‌الوداع و غدیر؛
- تبیین اصول عقیدتی ولایت در نظام معرفتی شیعه.
طرق شناسی روایات غدیر خم و پاسخ به شبهات: نگاه روایی به شان و مکان نزول آیه اکمال
ثبت دیدگاه