چهارمین کرسی علمی ترویجی با موضوع «تحلیل و بررسی نظریه عدم اجتماع خلافت با نبوت در یک خاندان » در محل بنیاد بین‌المللی امامت در قم برگزار شد
چهارمین کرسی علمی ترویجی انجمن علمی امامت حوزه، با همکاری بنیاد بین‌المللی امامت و معاونت پژوهش مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان، عصر دوشنبه ۱۹ آبان ۱۴۰۴ با موضوع «تحلیل و بررسی نظریه عدم اجتماع خلافت با نبوت در یک خاندان مستند به خبر لاتجتمع النبوه و الخلافه فی اهل بیت واحد» در محل بنیاد بین‌المللی امامت در قم برگزار شد.
این کرسی با ارائه علمی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر عبدالمجید زهادت و با نقد و ارزیابی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد ابوالقاسمی و حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی اسفندیاری همراه بود. مدیریت این نشست را حجت‌الاسلام والمسلمین حسین اشهد بر عهده داشت.
زمینه بحث و اهمیت موضوع
روایت «لا تجتمع النبوه والخلافه فی اهل بیت واحد» یکی از مهم‌ترین استنادات تاریخی برخی از منابع اهل سنت در توجیه کنار گذاشتن خلافت امیرالمومنین علی(علیه السلام) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) بوده است. در جریان سقیفه، به‌ویژه ابوبکر و عمر این روایت را به عنوان حکم شرعی و سخن پیامبر نقل کرده‌اند تا توضیح دهند که چرا خلافت از خاندان رسول خدا(ص) به قریش سایر قبایل منتقل شده است.
این روایت علاوه بر حوزه تاریخ سیاسی اسلام، اثر مستقیمی در شکل‌گیری مذاهب و قرائت‌های مختلف از مفهوم امامت داشته و در هویت‌شناسی فکری اهل سنت و شیعه جایگاهی تعیین‌کننده دارد. از این‌رو بازخوانی سندی، تاریخی و کلامی این روایت، اهمیت علمی و بین‌مذهبی ویژه‌ای دارد.
ارائه علمی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر زهادت
دکتر زهادت در تشریح محتوای مقاله خود توضیح داد:
این روایت از نظر سندی قابل اعتماد نیست و نقل‌های آن از عبدالرحمان بن عوف، ابوبکر و عمر دچار ارسال، قطع و تعارض است.
از نظر مضمون و دلالت با آیات قرآن که اجتماع نبوت و حکومت را در خاندان ابراهیم(ع) تأیید کرده‌اند، تناقض صریح دارد.
ریشه این اندیشه در طایفه‌گرایی قریش علیه بنی‌هاشم است، نه در آموزه‌های نبوی.
این روایت برای محدود ساختن مرجعیت علمی و سیاسی اهل‌بیت(ع) در جامعه اسلامی پس از پیامبر طراحی و ترویج شده است.
پذیرش این روایت موجب تقلیل امامت به یک مقام صرفاً معنوی و باطنی می‌شود، حال آن‌که امامت در منابع قرآنی و حدیثی مشتمل بر ولایت اجتماعی، هدایت معرفتی و رهبری سیاسی است.
دکتر زهادت افزود:
«تقریب مذاهب به معنای تعطیل مباحث هویتی اهل بیت نیست، بلکه وحدت اصیل زمانی پدید می‌آید که سخن علمی بدون تعصب بررسی شود. حذف گفت‌وگوی معرفتی، وحدت را شکننده می‌کند.»
نقد علمی حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسمی
دکترابوالقاسمی با اشاره به نقش تاریخی این روایت گفت:
- این حدیث عامل اصلی مشروعیت‌یابی جریان سقیفه بوده است.
- در برخی منابع، تصریح شده که غدیر واقع شده، اما بعد با این روایت «نسخ» شده است؛ بدین معنا که اصل نصب امیرالمومنین(ع) پذیرفته شده اما ادعا شده که پیامبر بعداً آن را لغو کرده است.
- این رویکرد نشان می‌دهد که اصل نصب محل مناقشه نبوده، بلکه تفسیر و توجیه سیاسی آن دستکاری شده است.
او افزود:
«توجه به خطبه فدکیه و احتجاجات ابن عباس نشان می‌دهد که این روایت بعداً ساخته شده تا یک تصمیم سیاسی را صبغه دینی دهد.»
وی بر ضرورت گسترش پژوهش به حوزه تاریخ نقل و سیر رواج روایت در عصر بنی‌امیه و بنی‌عباس تأکید کرد.
نقد علمی حجت‌الاسلام والمسلمین اسفندیاری
معاون آموزش بنیاد بین المللی امامت ضمن تمجید از روش تحلیلی و انسجام استدلالی مقاله گفت:
- این پژوهش از منابع مشترک شیعه و اهل سنت بهره گرفته و زبان استدلالی قابل گفت‌وگو با مخاطب اهل سنت دارد.
- بخش فقه‌الحدیثی مقاله، با تفکیک میان خبر، ادعا و زمینه تاریخی بسیار دقیق انجام شده است.
- پیشنهاد می‌شود تأثیر این روایت در شکل‌گیری اندیشه تفکیک میان «امامت باطنی» و «خلافت سیاسی» در ادامه بررسی شود؛ زیرا این تفکیک یکی از گلوگاه‌های اصلی تحریف جایگاه امام در تمدن اسلامی است.
شرکت‌کنندگان بر این نکات تأکید کردند:
- این روایت نه سند معتبر دارد و نه مبنای الهی.
- پذیرش آن به معنای حذف اهل بیت(علیهم السلام) از عرصه مدیریت امت اسلامی است.
- بررسی علمی این‌گونه روایات گامی ضروری در بازخوانی حقیقت تاریخ اسلام و تقویت گفت‌وگوی علمی مذاهب است.
نشست با دعا برای تعجیل در فرج حضرت ولی عصر، حجت بن الحسن العسکری(عج) پایان یافت.
نقد و بررسی برخی ادلة قرآنی مخالفان مشروعیت الهی امامت و حاکمیت دینی
ثبت دیدگاه