«الإفْصاحُ فی الإمامَة» کتابی به زبان عربی در اثبات عقاید شیعه درباره امامت و جانشینی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) اثر مرحوم شیخ مفید است. بنا بر اشاره مؤلف در ابتدای کتاب، هرآنچه در موضوع امامت ذکر آن لازم بوده در این کتاب آمده است. این موضوع در کتابهای پیشین با این گستردگی بررسی نشده است. مؤلف با استفاده از استدلالهای کلامی به اشکالات پیرامونی موضوع امامت و آراء مختلف فرقه‌های اسلامی مانند معتزلی ها، حشویه‌ها و خوارج جواب داده است.
شیوه مؤلف
شیوه مؤلف در این کتاب بیشتر جدلی است، از این رو برای اثبات مسائل امامت حتی به قیاس نیز استناد می‌کند. مولف سائل فرضی را تصور نموده است که اشکالات متعددی در مسائل امامت دارد و به صورت «فَاِن قالَ» اشکالات را مطرح و با «قیلَ لَه» جواب می‌دهد. این کتاب را شیخ مفید در سال ۳۷۳ق تألیف نموده است[۱]
مؤلف در مقدمه این کتاب، پس از حمد و ستایش خداوند تأکید می‌کند که قصد داشته تا اصول امامت و رهبری را به گونه‌ای ترسیم کند که دانش‌پژوهان از آن اصول، به فروع و شاخه‌های آن دست یابند. وی تأکید کرده که در این کتاب، حد و مرز امامت را مشخص کرده، به طوری که انجام فرایض دینی، پیروی و اطاعت کامل از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و برائت از دشمنان وی، با شناخت این مسأله، امکان‌پذیر می‌گردد[۲]
گرچه کتاب از ساختار منظمی برخوردار نیست، اما مباحث آن را می‌توان در یک مقدمه، ۱۸ بخش، ۷ فصل و ۷ مسأله دسته‌بندی کرد.
مولف در مقدمه غرض از تالیف کتاب را که همان توضیح و تحریر مسئله امامت است بیان می‌کند و در بخش‌های متنوع، از موضوعات مربوط به قضیه امامت بحث می‌کند از قبیل: تعریف امامت، شناخت امام، دلیل بر وجوب معرفت امام، اجماع مسلمین بر امامت علی(علیه السلام) اجماع بر وجود امام بعد از نبی(صلی الله علیه و آله)، افضلیت امام علی(علیه السلام) نزد خدا و پیامبر(صلی الله علیه و آله)، فساد امامت مفضول بر فاضل، اجماع بر فضایل علی(علیه السلام)، علتِ ندادن حق علی(علیه السلام)، عدم اقرار مهاجرین و انصار بر تقدم ابوبکر، علت سکوت امیرالمومنین(علیه السلام) بر خلفاء قبل از خودش، عدم اجماع امت بر امامت ابوبکر و…
فصل اول
در فصل اول مولف سه موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد:
ادعای تنزیه اهل سقیفه از خطا
مسائل مربوط به روز احد
تفسیر حدیث عشره.
فصل دوم
در این فصل به مواردی می‌پردازد از قبیل عدم دلالت السابقون الاولون در آیه مبارکه ۱۰۰ سوره توبه بر ابوبکر و اصحاب بیعت شجره.
فصل سوم
در این فصل مولف از مباحثی نظیر اثبات امامت امام علی(علیه السلام) از آیه «قل للمخلفین من الاعراب»، کافر بودن محارب با امیرالمومنین(علیه السلام).
فصل چهارم
در این فصل از مواردی نظیر ردّ ادعای امامت ابوبکر با توجه به آیه «من یرتد منکم عن دینه» و اثبات امامت امیرالمومنین(علیه السلام) از این آیه بحث می‌کند.
فصل پنجم
مؤلف در این فصل استدلال بر فضل ابوبکر به آیه «محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم» را رد کرده است.
فصل ششم
در این فصل نزول آیه «و الذی جاء بالصدق و صدق به» را در مورد ابوبکر قبول نمی‌کند؛ بلکه او اثبات می‌کند نزول این آیه در مورد علی(علیه السلام) است.
فصل هفتم
مؤلف در فصل آخر از نتایج فاجعه بار تقدم دیگر خلفاء بر امیرالمومنین علی(علیه السلام) سخن می‌گوید[۳]
ویژگی‌های کتاب
طرح مباحث به صورت پرسش و پاسخ یکی از شیوه‌های نقد و بررسی آرای مخالفین است. مولف از این شیوه کمال استفاده را کرده است و بحث‌های دقیق و جذابی پیرامون امامت در قالب پرسش و پاسخ بیان می‌کند.
جامعیت کتاب در مبحث امامت: گرچه از شیخ مفید هم در زمینه امامت و هم دیگر مسائل کلام، رسائل متعددی باقی مانده است، مانند رساله‌ای در معنی مولا، النکت فی مقدمات الاصول فی علم الکلام و… اما این کتاب تمام زوایای مخفی موضوع مهم امامت را روشن و تبیین می‌کند و در آن اکثر مسائل امامت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
استدلال بر وجوب معرفت امام: مؤلف در آغاز کتاب استدلال مختصری مبتنی بر چهار دلیل قرآن، حدیث، اجماع و عقل، بر ضرورت معرفت امام به این صورت آورده است[۴]
گرچه از شیخ مفید کتابهای متعددی در علم کلام و حتی در بررسی بعضی از مسائل مربوط به امامت برجای مانده است اما کتاب افصاح، جامعترین و مفصل‌ترین کتاب او در بحث امامت است. این اثر، تنها کتابی است که تنها به مسأله امامت و آن هم به همه مسائل آن می‌پردازد[۵]
این کتاب برای اولین بار در نجف اشرف، توسط المطبعة الحیدریة در سال ۱۳۶۸ ه.ق و بار دیگر در سال ۱۳۶۹ق در ۱۳۶ صفحه به چاپ رسیده است. برای مرحله سوم در تهران توسط دارالکتب الاسلامیة در سال ۱۳۹۲ق مطابق با ۱۳۵۰ش منتشر شد و در سال ۱۴۱۲ق در قم توسط موسسه البعثة به چاپ رسید.
نسخه دیگر کتاب در بیروت توسط دار المفید در سال ۱۴۱۴ق به چاپ رسید و طبع‌های دیگر آن در قم توسط موسسة البعثه در سال ۱۴۱۴ق و مؤتمر الشیخ المفید در سال ۱۴۱۳ق از روی نسخه البعثة افست شده است[۶]
منابع:
- کتابخانه دیجیتال نور.
- مفید، الافصاح، ۱۴۱۴ق، ص۲۵ و ۲۶.
- مفید، الافصاح، ۱۴۱۴ق، فهرست کتاب.
- کتابخانه دیجیتال نور.
- کتابخانه دیجیتال نور.
- مفید، الافصاح، ۱۴۱۴ق، ص۱۳ و ۱۴.
ثبت دیدگاه