آیا اعتقاد به برخورداری معصوم از علم غیب شرک است؟

پرسش:

آیا اعتقاد به برخورداری معصوم از علم غیب شرک است؟

پاسخ:

غیب هر آن چیزی است که در دایرۀ محسوسات نباشد[۱]. براساس آیاتی از قرآن کریم مانند: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ﴾[۲]، عالم به علوم غیب، فقط خداوند است و اوست که به پیامبران و رسولان خود، غیب را تعلیم می‌دهد و دلیل و مانعی وجود ندارد که خداوند به برخی از بندگانش مقداری از علم غیب، علم ما کان و ما یکون، علم آسمان‌ها و زمین، علم اولین و آخرین و علم فرشتگان و رسولان را تعلیم دهد.

برخی معتقدند: علم غیب منحصراً از آن خداوند است و او نیز گوشه ای از این علم را از طریق وحی به برخی از انبیای خود داده و غیر از انبیاء احدی از علم غیب برخوردار نیست، لذا نسبت دادن آن به غیر خدا از آنجا که موجب تساوی خداوند و غیر اوست، شرک محسوب می‌شود[۳].

در پاسخ می‌‌گوییم: شرک انگاری برخورداری انبیا و ائمه از غیب به دلایل مختلفی صحیح نیست مانند:

علم غیب، بالذات و بالاصاله برای خداوند است و اوست که مقداری از آنرا به غیر خود تعلیم می‌دهد. این قسم، علم غیب تبعی محسوب می‌شود و لذاست که با علم غیب خداوندی تفاوت دارد[۴]. به عبارت دیگر علم همۀ مخلوقات نسبت به غیب و نسبت به امور مشهود، فقط به واسطه تعلیم خداوند به آنها حاصل می‌شود و اگر تعلیم خداوند نباشد نسبت به هیچ یک از امور مشهود و غیبی علم پیدا نمی‌کنند، لذا این اعتقاد شرک به خداوند سبحان نیست[۵].

میان علم خدا و علم معصوم تفاوت‌هایی وجود دارد از جمله اینکه: علم خدا ذاتی، نامحدود و غیر قابل تغییر است، به خلاف علم امام که تعلیمی یا اکتسابی، محدود و قابل تغییر است[۶]. پس شرکی لازم نمی‌آید.

نتیجه

نتیجه اینکه شرک دانستن علم غیب معصوم، ناشی از برداشت نادرست از برخی آیات و عدم توجّه به آیات دیگر است.

پانویس

۱- طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ۱۳۵ ـ ۱۳۴؛ ‌راغب اصفهانی، ‌المفردات فی غریب القرآن، ص ‌۶۱۶؛ فراهیدی، کتاب العین، ‌ج۴، ص ۴۵۴؛ ‌ابن‌منظور، لسان العرب، ‌ج۱، ص ۶۵۴.

۲- «او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند جز فرستاده‌ای را که بپسندد» سوره جن، آیه ۲۶.

۳- ر.ک. طباطبایی، محمد حسین، بررسی‌های اسلامی؛ مهدی ‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌‌ها ابعاد و مبادی آن، ص۴۴؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص۲۱۴؛ رضوانی، علی اصغر، علم و سلطه غیبی اولیا، ص ۶۷ ـ ۷۲.

۴-ر.ک. امینی، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ص۱۱۳؛ حسینی طهرانی، سید محمد حسین، امام‌شناسی ج۱۲.

۵- ر.ک. طباطبایی، محمد حسین، بررسی ‌های اسلامی؛ رضوانی، علی اصغر، علم و سلطه غیبی اولیا، ص ۶۷ ـ ۷۲؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص۲۱۴؛ جزیری احسائی، علی، دفع الریب عن علم الغیب، ص٢٠۴.

۶- ر.ک. قاضی طباطبایی، سید محمد علی، بررسی ‌های اسلامی؛ رضوانی، علی اصغر، علم و سلطه غیبی اولیا، ص ۶۷ ـ ۷۲؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص۲۱۴.