نشست علمی «بررسی ارتباط علم کلام و تاریخ» برگزار شد
برگزاری نشست علمی «ارتباطات موضوعی تاریخ و کلام» در دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام)
نشست علمی «ارتباطات موضوعی تاریخ و کلام» از سلسله نشست‌های روش‌شناسی تاریخ امامت، با حضور جمعی از اساتید، پژوهشگران و دانشجویان حوزه علوم اسلامی، در دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام) برگزار شد.
حامیان و برگزارکنندگان نشست
نشست علمی با همکاری و مشارکت نهادهای علمی و پژوهشی همچون انجمن علمی تاریخی آیه، گروه مطالعات تاریخ امامت پژوهشکده امامت، بنیاد بین‌المللی امامت، انجمن امامت حوزه و اداره پژوهش دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام) برگزار شد.
این نشست با حمایت علمی نهادهایی نظیر بنیاد بین‌المللی امامت، دانشگاه باقرالعلوم (علیه‌السلام)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و انجمن علمی تاریخ اسلام برگزار گردید. هدف از این رویداد بررسی تعامل و تأثیر علم کلام بر تاریخ‌نگاری اسلامی و تحلیل روش‌شناسی مواجهه با گزارش‌های تاریخی از منظر اعتقادی بود.
سخنرانان و مسئولان علمی نشست
حجت‌الاسلام دکتر مصطفی صادقی کاشانی؛ دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، به‌عنوان ارائه‌دهنده
حجت‌الاسلام دکتر محمدصفر جبرئیلی؛ دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به‌عنوان ناقد علمی
حجت‌الاسلام والمسلمین رسول چگینی؛ دبیر انجمن مطالعات تاریخی آیه، به‌عنوان دبیر علمی نشست
این نشست با ارائه مطالب علمی، نقد و بررسی دیدگاه‌ها و تعامل میان اساتید و شرکت‌کنندگان، به بررسی روش‌های تحلیل تاریخی از منظر کلامی و تأثیر آموزه‌های کلامی بر تاریخ‌نگاری اسلامی پرداخت.
مقدمه و اهداف نشست
این نشست در راستای بررسی یکی از مهم‌ترین موضوعات میان‌رشته‌ای در علوم اسلامی، یعنی تعامل علم کلام و تاریخ برگزار شد.
از دیرباز، اندیشمندان مسلمان با این پرسش‌ها روبه‌رو بوده‌اند که:
- تا چه حد باورهای کلامی در تدوین تاریخ اسلامی تأثیر داشته‌اند؟
- آیا تاریخ می‌تواند در تحلیل و اثبات آموزه‌های کلامی مورد استفاده قرار گیرد؟
- در صورت وجود تعارض میان گزارش‌های تاریخی و مبانی کلامی، چه اصول و معیارهایی باید در تحلیل این تعارضات مورد توجه قرار گیرد؟
این نشست تلاش داشت تا با حضور متخصصان دو حوزه، به این پرسش‌ها پاسخ داده و روش‌شناسی مناسبی را برای مواجهه علمی با این موضوع ارائه دهد.
سخنرانان و معرفی علمی آنان
در این نشست، دو تن از اساتید برجسته حوزه علوم اسلامی به ارائه دیدگاه‌های خود پرداختند:
دکتر مصطفی صادقی کاشانی
- عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
- پژوهشگر تاریخ اسلام و دارای تألیفات متعدد در حوزه تاریخ‌نگاری اسلامی
- نویسنده آثاری همچون:
- پیامبر و یهود حجاز
- تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور
- تاریخ‌نگاری ابن طاووس
- درآمدی بر مبانی کلامی تاریخ‌نگاری اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد صفر جبرئیلی
- عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
- پژوهشگر حوزه کلام اسلامی و تاریخ اندیشه
- نویسنده کتاب‌هایی همچون:
- سیری در تفکر کلامی معاصر
- تاریخ و اندیشه‌های کلامی مذاهب اسلامی
- سیر تطور کلام شیعه
محورهای اصلی نشست
در این نشست، موضوعات زیر مورد بررسی قرار گرفت:
- تعریف و جایگاه علم کلام و تاریخ در حوزه اندیشه اسلامی
- نقش تاریخ در اثبات و تبیین آموزه‌های کلامی و اعتقادی
- تأثیر باورهای کلامی بر تدوین و تحلیل رویدادهای تاریخی
- چالش‌های تعارض میان گزارش‌های تاریخی و مبانی کلامی
- نقد و بررسی روش‌های تاریخ‌نگاری و تطابق آن با اصول کلامی
- جایگاه عقل و نقل در تحلیل رویدادهای تاریخی و اعتقادی
دیدگاه‌های سخنرانان نشست
دکتر مصطفی صادقی کاشانی در آغاز سخنان خود به اهمیت موضوع این نشست پرداخت و گفت:
“رابطه میان علم کلام و تاریخ، یکی از مباحث چالش‌برانگیز در دهه‌های اخیر بوده و آثار علمی متعددی در این زمینه تألیف شده است. بسیاری از اندیشمندان امامیه در تلاش بوده‌اند تا با بررسی دقیق این ارتباط، راهکارهایی برای رفع تعارضات احتمالی میان آموزه‌های کلامی و گزارش‌های تاریخی ارائه دهند.”
وی تأکید کرد که متکلمان شیعه همواره از گزارش‌های تاریخی در مباحثی همچون نبوت، امامت و معاد استفاده کرده‌اند و مثال‌هایی از شیخ مفید، شیخ صدوق و علامه حلی ارائه کرد که در آثار خود از تاریخ برای اثبات باورهای اعتقادی بهره برده‌اند.
دکتر محمد صفر جبرئیلی در ادامه، با تأکید بر تعامل علم کلام و تاریخ، بیان کرد:
“هیچ متکلمی نمی‌تواند بدون شناخت تاریخ، مبانی کلامی را تحلیل و اثبات کند. تاریخ، منبعی اساسی برای کلام اسلامی و تشیع است و بسیاری از مباحث کلامی بدون رجوع به تاریخ، ناقص خواهند بود.”
او همچنین با نقد برخی روایت‌های تاریخی که تحت تأثیر باورهای کلامی تدوین شده‌اند، مثال‌هایی از عدالت صحابه در تاریخ‌نگاری اهل سنت و بازتاب دیدگاه‌های کلامی در تحلیل حوادث تاریخی صدر اسلام ارائه کرد.
جمع‌بندی و نتایج نشست
- بررسی تعامل میان علم کلام و تاریخ‌نگاری اسلامی نشان داد که تاریخ در بسیاری از موارد در خدمت اثبات و تبیین باورهای کلامی قرار گرفته است و از سوی دیگر، باورهای کلامی نیز در تحلیل گزارش‌های تاریخی اثرگذار بوده‌اند.
- لزوم تفکیک میان دانش کلام، باورهای کلامی و مبانی کلامی یکی از نکات مهمی بود که در این نشست بر آن تأکید شد.
- پژوهش‌های آینده باید به تحلیل مبانی تاریخ‌نگاری امامیه و نقش آموزه‌های کلامی در تدوین تاریخ تشیع پرداخته و روش‌های مناسب برای مواجهه علمی با این دو حوزه را ارائه کنند.
برنامه‌های آینده
- مقرر شد که در آینده، نشست‌های تخصصی‌تری با تمرکز بر روش‌شناسی تاریخ امامت، مطالعه تطبیقی تاریخ‌نگاری شیعه و اهل سنت و بررسی تأثیر باورهای کلامی بر تحلیل‌های تاریخی برگزار شود.
- علاقه‌مندان می‌توانند برای دریافت اخبار و اطلاعات بیشتر در مورد نشست‌های علمی آینده، به وب‌سایت بنیاد بین‌المللی امامت و دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام) مراجعه کنند.
در انتهای این نشست، شرکت‌کنندگان به بحث و تبادل نظر پرداخته و برخی از حاضران، سوالاتی را از اساتید پیرامون موضوعات مطرح‌شده پرسیدند. نشست علمی با توفیق برای پژوهشگران و محققان علوم اسلامی به پایان رسید.
این نشست، گامی ارزشمند در راستای ارتقای مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه علوم اسلامی محسوب می‌شود و امید است که چنین نشست‌هایی به صورت مستمر برگزار گردد.
نشست علمی آموزه علم امام در میراث کلامی و حدیثی شیعه برگزار شد
نشست علمی با عنوان «تبیین جامع نظام کلامی خطبه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)» برگزار شد
ثبت دیدگاه