معرفت فطری و معرفت عقلی در اندیشه سید بن طاووس

چکیده

تحلیل رابطه ایمان و معرفت از مهم ترین مسائل انسان شناسی دینی است.

سید بن طاووس از سویی بر نفی روش‌های کلامی و استدلالی تصریح می‌کند و از سوی دیگر در مواردی پرشمار، بر عقل فطری تأکید کرده و از استدلال‌های عقلی بهره جسته است.

دیدگاه او بر جریان‌های عقل ستیز بعدی اثر جدی داشت. ازاین رو جمع بندی دیدگاه وی در نسبت سنجی استدلال عقلی و ایمان در حیات انسان دینی اهمیت می‌یابد.

با کنار هم گذاردن عبارات سید بن طاووس، کفه انتقاد از معرفت استدلالی عقلی سنگینی می‌کند.

به این ترتیب می‌توان وی را از سردمداران کلام نقلی یا فطری گرایی در علم کلام به شمار آورد.

مخالفت با روش تفکر معتزلی در برابر مطلق روش‌های عقلی و نیز نفی استدلال‌های پیچیده عقلی در برابر قواعد بسیط عقلی، ازجمله توجیهاتی است که در جمع بین دو رویکرد وی قابل عرضه است.

در این مقاله ضمن معرفی دو رویکرد مذکور و جمع بندی نهایی دیدگاه سید، برخی آسیب‌ها و اشکالات نظریه وی نیز گوشزد شده است.

مقدمه

سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس حسنی از دانشمندان و متفکران بزرگ تاریخ شیعه است، که در حوزه‌های مختلف از جمله ،فقه حدیث عقاید و اخلاق آثار گران سنگی به جا گذاشته است.

سید بن طاووس که در سیر و سلوک و زهد شهرتی بیش از سایر قلمروهای نظری دارد، به فقه و کلام نگرشی خاص دارد.

وی با وجود آنکه تسلط خود بر علم کلام را شرح می‌دهد از سال‌های اشتغال به کلام به اتلاف عمر یاد کرده است.

سید بن طاووس  به روش عقلی متکلمان انتقادات تند و تیزی دارد.

پیشنهاد اصلی وی در روش شناسی علم کلام بازگشت به روش کلام نقلی و استمداد از سخن معصومان (ع) است.

همچنین وی در موضوع اثبات خدا و پیش از اثبات اعتبار وحی نیز خداشناسی فطری را جایگزین خداشناسی عقلی می‌کند.

سید بن طاووس آثاری چون الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف اليقين في إمرة امير المؤمنين(ع) والملاحم و الفتن در زمینه عقاید و کلام دارد.

ولی رویکرد اصلی آنها نقلی است. صریح ترین بیانات وی در تخطئه روش عقلی و تأکید بر اعتبار خداشناسی فطری را می‌توان در کتاب کشف المحجة لثمره المهجه یافت.

این کتاب مجموعه توصیه‌های اخلاقی سید است که در سن ۶۱ سالگی برای فرزندش محمد که در سن هفت سالگی و در آستانه تکلیف شرعی بوده، نگاشته است.

در فصول نخستین این کتاب سید فرزندش را با معارف اعتقادی آشنا کرده است و در این میان از روش‌های کلامی استدلالی به شدت پرهیز می‌دهد.

برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید

پیشگامان تقریب: سید ابن طاووس؛ پرچم سبز حلّه

جلوه‌های معرفتی سیّد بن طاووس در آئینه آثارش