واکاوی روایتِ اگر دوران او را درک می کردم…

اگر دوران او را درک کنم، به خدمتگزاری او می پردازم

از قدیم با نزدیک شدن به ایام تولد امام عصر علیه السلام، شور و شعفِ ویژه ای بر پا می شد و

جوانان و نوجوانان با ربسه بندی و آذین بندی خیابان ها و کوچه ها، تولد امام زمان عج را جشن می گرفتند

و با پخش شربت و شرینی کام مردم را شیرین می کردند.

در ذهنم این خاطراتِ نوجوانی را مرور می کردم که یاد جمله ای از امام صادق علیه السلام افتادم که

از همان زمان برایم پرسش هائی ایجاد کرده بود، «اگر دوران او را درک کنم، به خدمتگزاری او می پردازم».

از جمله پرسش ها، آن بود که مگر امام زمان نسبت به امام صادق (علیهما السلام) برتر است که امام ششم چنین فرمایشی را ایراد فرمودند؟

مگر ما روایات بسیاری بر هم رتبه و هم درجه بودن امامان نداریم؟

با پیدایش این پرسش ها، شروع به تحقیق در این موضوع نمودم که نتیجه ی آن را برای شما گزارش می کنم:

روایت یاد شده در کتاب «الغیبه» نوشته اندیشور قرن چهارم «ابو عبدالله محمد بن ابراهیم بن جعفر کاتب نعمانى»،

این گونه انعکاس یافته که از امام صادق علیه السلام سؤال شد:

آیا قائم عجل الله تعالی فرجه متولّد شده است؟!

فرمود: «نه، اگر دوران او را درک کنم، به خدمتگزاری او می پردازم.»

مقدسی شافعی (متوفای ۶۸۵ ق) از نویسندگان اهل‌سنت،

همین سخن را به امام حسین علیه السلام نسبت داده است(عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ۲۱۲)

که چه بسا به جهت نا آشنا بودن با ادبیات روائی شیعه، گمان کرده که مراد از «ابا عبد الله» در حدیث، امام حسین علیه السلام است

در حالی‌که در کتاب‌های روایی آن گاه که واژه «اباعبدالله» بدون ذکر نام اصلی به کار می‌رود، مراد امام صادق علیه السلام است.

عدم تعارض با روایات نور واحد

گذشته از بحث های سندی، که با توجه به مبانی مختلف می تواند معتبر یا نا معتبر باشد،

در محتوایِ روایت، نکاتی وجود دارد، از جمله می توان روایت را به گونه ای تحلیل نمود

که به طور کلی ورود به مقوله ی برتری امامان بر یکدیگر، انجام نگیرد و

هیچ گونه تعارضی با روایات «نور واحد» نداشته باشد و آن کنایی بودن آن است،

زیرا در زبان شناسى قرآن كريم و روایات، برخى از آيات و روایات به شيوه «ايّاك اعنى و اسمعى يا جارة؛ به در می گویم تا دیوار بشنود» نازل شده اند

و در روایتی از امام صادق علیه السلام، بر وجود آن در آیات قرآن تصریح شده است

از جمله آیه « بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرين‏» (زمر/۶۶)

که روشن است رسول خدا صلی الله علیه و آله عبادت و شکرگزاری را انجام می دهند، اما در این آیه،

رسول خدا مورد خطاب قرار گرفته است تا امت آموزش و تربیت شوند. (تفسیر القمی، ۲/۲۵۰)

همان گونه که در استغفارهائی معصومان، یکی از احتمال ها، مقام تعلیم امامان علیهم السلام در کیفیت استغفار و چگونگی جلب رحمت الهی است

که به شعیان بیآموزند چگونه طلب استغفار و جلب رحمت خداوند نمایند.

امام در مقام ارزش خدمتگزاری

حال در روایت یاد شده، این احتمال وجود دارد که امام، آمادگی در خدمت گذاری را بیان نموده اند تا

به دیگران بیاموزند که من با جایگاه والای امامت، مهیای خدمت گزاریم حال کسانی که دوران آن حضرت را درک می کنند، باید

به خدمت گزاری آن حضرت همت گمارند و به طور کلی امام در مقام ارزش خدمت گزاری نسبت به امام عصر عجل الله تعالی فرجه هستند.

ارزش خدمت به امام عصر عجل الله تعالی فرجه

از سوی دیگر حکومت امام عصر عجل الله تعالی فرجه، حکومتی خاص و ویژه است که

خداوند وعده تحقق آن را در زبور داده است که زمین و دنیا را بندگان صالح ارث می برند و صالحان بر آن حکومت می کنند:

«وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَ‏ الْأَرْضَ‏ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ» (انبیاء، ۱۰۵)

و اهل ایمان و بندگان صالح، جانشینان روی زمین می شوند:

«وَعَدَ اللَّهُ‏ الَّذينَ‏ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى‏ لَهُمْ» (نور، ۵۵)

امام با این ادبیات، آمادگی خود را در مسیر خدمت گزاری اعلام می کنند همان گونه که در بیان حدیث شناس و ژرف اندیش نامی،

علامه مجلسی در معنای این روایت دیده می شود(بحار الانوار، ۵۱/۱۴۸)

که بیانگر ارزش خدمت به امام عصر عجل الله تعالی فرجه است در حکومتی که تحقق یافتن آن، آرزوی همه انبیاء و اوصیاء بوده است،

از این رو هر فردی، گر چه خود امام باشد در این مسیر قدم بر می دارد و هیچ گونه استبعادی ندارد.

خدمت به معنای تحقق اهداف امام عصر

لازم به ذکر است خدمت گزاری امام زمان، تنها به معنای خدمت در امور مادی حضرت نیست بلکه در پیشبرد اهداف، اعتلای پرچم اسلام،

جهانی شدن حکومت در سراسر دنیا و فراگیری عدالت در سرزمین ها، نیازمند نیروهائی است که آن حضرت را یاری نمایند، تا اهداف امام عصر عج تحقق یابد.

همسان در خلقت،علم،فضل

از سوی دیگر در روایت یاد شده، نسبت به برتری امامان بر یکدیگر، دو دسته روایات وجود دارد؛ دسته نخست:

روایاتی که امامان را در یک رتبه می داند که نمونه ای از آن روایات این گونه است:

به امام صادق علیه السلام گفته شد امام حسن یا امام حسین کدام یک برترند؟

حضرت فرمود: برتری اول ما به آخر ملحق می شود و آخر ما به اول الحاق می شود و هر یک دارای فضل هستند؛

سپس حضرت فرمودند: همگی از شجره طیبه هستند که در طینت، فضل، علم از جانب خدا عنایت شده است و ما در خلقت، علم و فضل همسان هستیم و

همگی در پیشگاه خدا برابر هستیم. (بحار الانوار، ۲۵/۳۶۳)

در روایتی دیگر پس از معرفی امامان توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله، آنان را در فضل و منزلت مساوی می دانند.( کمال الدین، ۱/۲۶۹)

دسته دوم: برخی امامان، برتر از دیگران معرفی شده از جمله در بسیاری از روایات، امیرمومنان از مجموع امامان دیگر، برتر شمرده شده است از جمله

روایتی که در ذیل آیه «علم الکتاب» اهل بیت علیهم السلام را مصداق آن و امیرمومنان علیه السلام را اول ،بهترین و برترین پس از نبی معرفی می کند

در روایاتی دیگر امیرمومنان را برترینِ امامان و پس از ایشان حسنین علیهما السلام و در بین فرزندان امام حسین علیه السلام امام عصر عجل الله تعالی فرجه

را به عنوان افضل معرفی می کنند.( بحار الانوار، ۲۵/۳۶۲، ح۲۱ ،۲۲و ۲۳)

در جمع این روایات، دو احتمال وجود دارد:

احتمال یکم:

در روایاتی که برابری امامان بیان شده است تساوی در فرمانبرداری را بیان می کند و در علوم مربوط به امور دینی از حلال و حرام و تفسیر قرآن، همسان هستند

اما در علوم دیگر، امکان اعلم بودن برخی از امامان وجود دارد. (بصائر الدرجات،۱/۴۷۹، ح۱، ۲ و۳)

احتمال دوم:

با توجه به وجود فِرَق منحرف در تشیع، که از پذیرش مجموع امامان سرباز زدند و برخی کیسانی، زیدی، اسماعیلی و واقفی شدند برای آگاهاندن آنان،

امامان را در فرمانبرداری و آگاهی یکسان معرفی می کنند تا جایگاه همه امامان، در پذیرش امامت شان، یکسان باشد.

در راستایِ روایاتی که برتری امام عصر عجل الله تعالی فرجه را بر فرزندان امام حسین علیه السلام اثبات می کند

احتمال جایگیری  این روایت نیز وجود دارد که جایگاه و مقام ویژه امام عصر را نمایان می کند که

با توجه به مقام بالاتر و حکومت ویژه آن حضرت، امام ششم علیه السلام آمادگی خود را اعلام می کنند

بر این اساس، هیچ گونه تعارض و تهافتی بین روایات وجود ندارد و هر دو دسته از روایت قابل جمع هستند.

در جمع بندی به این نتایج رسیدیم که روایت فارغ از بحث های سندی، از جهت محتوا، سه احتمال درباره آن مطرح است:

یا امام در مقام آموزش به شیعیان که دوران آن حضرت را درک می کنند، هستند و

یا در مقام بیان ارزش خدمت به امام عصر است یا

احتمال سوم با توجه به برتری امام عصر عج و حکومت ویژه آن حضرت، معنای واقعی آن اراده شده و امام صادق علیه السلام خدمت گزار آن حضرت می باشند.

کربلا رویارویی دو بازنمایی از هویت انسانی است.

مناسبات اجتماعی و سیاسی غالیان و امامیه در عصر حضور امامان(ع)